Dương Tam Kha - Một nhà thơ đau đáu với thơ

"Cỏ may hôm ấy đùa lên má

Để nhớ dâng đầy bờ môi em"

"Có em phải em là nàng tiên đến từ cõi Phật

Hay là chúng sinh mong cứu khổ giải oan?

Nhặt chiếc lá khô viết lên câu thơ

Thương giọt sương đêm lệ rưng đáy mắt".

"Thơ Hàn sông lệ vỡ vầng trăng..."

    Lần nào chia tay nhau, anh cũng đưa tôi ra bên đường Chu Văn Thịnh đón xe vét khách về Hà Nội, và lần nào cũng thế, chúng tôi đều thấy bâng khuâng, không nỡ rời nhau. Trong bài thơ "Tiễn Bạn", anh đã kể lại cảm xúc ấy:

...Người về thui thủi mình tôi

Sớm khua một bóng gói lời nhớ thương...

    Tôi hiểu nỗi niềm của anh, người đang tìm cách tránh xa những tục lụy của đời sau bao năm tháng vẫy vùng kiếm sống đến tuyệt vọng- bỏ nghề dạy học, đi đào vàng, làm thợ mộc..., để rồi lắm khi nhìn lại mơ ước xưa với không ít bẽ bàng, chua xót:

"Bơ vơ chiều nay, tôi trở lại

Một mình hoang vắng với trời không ..."

Và: "Em nơi đâu? Tôi bơ vơ chiều nay."

    Hồi mới lên Tây Bắc, chúng tôi, những chàng trai trẻ tuổi ngoài đôi mươi tràn đầy hào hứng và mơ mộng:

"Nơi đây không có thời gian

Tôi như con bướm say ngàn bông hoa"

Hoặc: "Xứ ngàn xanh yêu quý

Hát ngàn lời đâu hết được hồn ta

Mỗi ngày trôi qua muôn sắc rừng già"

    Thực tế phũ phàng của đời sống khiến không hiếm lúc "Dòng thơ trào theo dòng nước mắt", song không thể cướp đi thi hứng của kẻ "Mơ suốt cuộc đời chiếc áo cóm vòng tay" và luôn nghe thấy, cảm thấy: "Ấm mảnh trăng rừng một tiếng suối trong", "Hoa ban, hoa đào rưng rưng nước mắt người xưa", dường như "Tựa hồ thế gian chỉ còn lời hát" của một người tự nhận:"Ta gửi lại mảnh hồn với rừng với suối"... Dương Tam Kha có nhiều bài thơ câu thơ hay viết về Tây Bắc, như đó chính là nơi chôn rau cắt rốn và anh từng lớn lên bằng lời ăn tiếng nói của đồng bào miền núi vậy:

"Đây quê hương tôi:

Hoa ban chạy đi tìm bạn nhớ

Hoa pặc piền thăm hỏi bạn thương"

"Trắng bay hoa gạo thắp sao ráng chiều"

(Quê mới)

"Có những cánh rừng nguyên sinh ven sông Đà

Quanh năm sương mờ giăng đỉnh núi

Có con thuyền độc mộc và thiếu nữ mộng mơ

Neo đậu một ngày bên bờ hoa dại

Đêm trăng có tiếng khèn ai dìu dặt

Gieo bước hoang vu trên con đường làng

Bất chợt em sửa lại chiếc piêu hồng

Mùa xuân nở bên dòng suối

(Bất Chợt)

"Cành ban đầu khuống em, anh đỡ

Cành bưởi cuối nhà em anh nâng

Bậc cầu thang ngập ngừng từng bước

Tiếng động sàn ngỡ gót em qua"

(Đêm ngủ nhà sàn)

"Em ngồi miệt mài trong khung cửi

Cánh bướm vờn quanh những đường tơ

 

 

 

 

Tay ngà đưa nắng trên nhung lụa

Nắng như hoa đậu vườn ban trưa.

Ngôi nhà sàn nghiêng bên sườn núi

Bếp lửa hồng sao biếc vờn quanh"

(Khăn piêu)

"Thương nhớ mênh mông đêm hội rượu cần

Xòe ban trắng cồng chiêng tràn mặt đất"

    Cảm xúc tràn đầy và những quan sát kỹ lưỡng tinh tế về thiên nhiên-con người Tây Bắc là cơ sở để anh viết được thiên trường ca "Anh hùng Lò Văn Giá" ngót 4000 câu thơ! (Nxb Hội nhà văn)

    Nhiều năm sau, nhìn lại, anh có thể nói với người se duyên kết tóc với mình:

"Bao dặm dài anh qua

Mái tóc giờ điểm bạc

Yêu thương một mái nhà

Say tình người xứ lạ"

    Nơi trập trùng rừng núi miền Tây, anh thường nhớ tới đồng bằng, vùng quê thời mới lớn từng có một "Cặp mắt long lanh đánh đuối hồn tôi.... " Và với hồi ức của người đang sống giữa thiên nhiên Tây Bắc nơi thượng nguồn sông Đà sông Mã, anh đã có những câu thơ viết về quê hương vùng hạ nguồn sông Mã thật thấm thía:

"Tôi lớn lên từ một làng quê có một dòng sông

Có gió mặn mòi cơn nồm cơn bấc

Có giọt mồ hôi và rét buốt tê người…"

(Sông quê)

"Chuông chùa động thinh không

tí tách tiếng mưa vọng lại

Trong sương khói vị sư già chậm rãi

Chiều vội qua mau hoa nở lạnh lùng.

con rùa già hóa đá

linh hồn oan định nhập cõi thiền..."

(Thăm lại làng xưa)

"Mưa gõ nhịp tiếng kinh cầu mõ lạnh

Mây núi giăng sương tựa khói lâm tuyền

Hàng trúc đợi vị sư già khổ hạnh

Chậm bước hoàng hôn dâng thắp hương đèn."

    Quê hương hiển hiện trong tâm hồn thi sĩ qua những hình ảnh thân thuộc với bao thế hệ, và cũng thật "cổ điển" đối với thi ca:

Nâu sồng, cơm vắt, tương cà

Câu dân ca một thời phiêu dạt…

Gánh cực dồn bước trèo non

Song mây quang đứt tủi hờn nén thương

Thân cò sớm nắng chiều sương

Hoang hoang lạnh bãi truông sình lầy

    Anh viết về người mẹ chốn quê cũ có "Mái tóc trắng màu cánh cò lặn lội" như sau:

"Nuôi con cạn bấc dầu hao

Nếp nghèo gia giáo một câu tâm nguyền

Đạo Nho, đạo Phật lưu truyền

Vui hòa nước mắt trải miền gian truân.

Mẹ dẫu xa vẫn như gần

Trang thơ con lại nối vần ông cha"

    Những lần lang thang trong chợ phiên ở thị xã, khi mà "Mây và trăng anh không thể đem ra nơi chợ phiên", Dương Tam Kha có dịp ngẫm lại ý nghĩa cuộc đời mình:

Bơ vơ đi chợ chiều nay

Không mua chẳng bán mới hay phận mình...

    Thực ra, anh đã làm đủ thứ việc để mưu sinh, nhưng chẳng việc nào ra hồn, trong khi đó thì "Sách đèn thơ phú quên tháng ngày ", thơ vẫn bám theo như một duyên nợ tự kiếp nào:

"Rừng sâu núi thẳm xa vợ con

Lên núi tìm vàng vàng chẳng có

Làm thơ khóc đời ta không đặng

Ngày ngày thơ thẩn bên suối vắng

Nhặt hòn cuội trắng ném lên trăng."

"Ta làm thơ

Đãi nghìn vạn con chữ

Lang thang một mình

...Vì đời càng thêm mắc nợ

Câu thơ chưa phải là vàng

Bán không có ai mua

Cho người chẳng nhận"

"Chữ nghĩa văn chương sao mà nặng

Ngũ tuần tay vẫn trắng bàn tay

    Cay đắng thay, kẻ nặng nợ với văn chương làm sao đủ bản lĩnh để đối chất được với sự dè bỉu của những người tỉnh táo:

Ông là nhà thơ hử?

Tôi không có thời giờ

Mưu sinh dày công chuyện

Thơ dành người mộng du!

    Nhưng rồi, bởi "thơ từng chữ như hơi sương đọng lại" nên nhà thơ đành chấp nhận cái phận: "Còn lưng đôi chữ hong vào đèn đêm", và :

"Thương câu lục bát bơ vơ

Tháng ba có một khách thơ bạn cùng..."

"Thôi đành một kiếp đa đoan

Giọt cay giọt đắng tìm sang bạn hiền"

"Tôi còn nợ trời tròn đất vuông

Đi tìm đôi câu lục bát..."

    Say thơ đến độ, anh đã làm cả một trang Web: "Dương Tam Kha toàn thơ"!

   Dương Tam Kha từng tuyên bố rằng, nguồn sống chính của thơ anh không phải là kỷ niệm và vẻ đẹp của hoa lá, mà là nỗi đau khổ của "Những người dưới đáy cùng xã hội/Hồn nhập đời ta." Hàng ngày chứng kiến cảnh Chợ Người, anh thương cảm cho những người:

"trông chờ đồng tiền rẻ mạt":

Bán mồ hôi, máu và nước mắt

Mặt trời úa vàng, làn da xanh xao.

Có kẻ thở dài ngao ngán

Nói lời có vần:

"Gánh cứt đi đổi rắm!"

(Tục ngữ của dân tộc Thái)

    Nhà thơ đàn anh Vương Trung người Thái đã khen bài thơ này hay, và hiện thực lắm. Mượn một câu tục ngữ địa phương tưởng không có gì là thơ cả, anh đã nói được cái sâu lắng của lòng mình cùng sự thật phũ phàng- và đó cũng là chất thơ chân chính!

    Có biết xót xa thương cảm, anh mới biết căm giận những "Bóng đen":

Kẻ ganh ghét tài năng, hận thù văn minh

Chiếm đoạt học vị, chức quyền hèn mạt

Hắn giấu ngang qua hai thế kỷ

mới biết đồng cảm với những bài thơ thế sự và tiểu thuyết lịch sử của nhà văn Ngô Văn Phú:

Xa xót cuộc đời, xa xót kiếp người

Người viết sử vạch mặt bầy gian ác

Kẻ xu thời vênh vang đội lốt

Chữ tâm hèn ngồi chiếm ngôi cao.

    Một trong những bài thơ hoàn bích hơn cả của Dương Tam Kha là bài "Phố núi", viết tại Sa Pa. Nếu ai đó tới đây chỉ thấy vẻ đẹp, sự thi vị, thì thông qua cái nhìn của một anh họa sĩ, nhà thơ đã vẽ lên sự tương phản của hai cảnh sống- giữa chủ nhân của các biệt thự sang trọng, các du khách với những cảnh:

"Mẹ dắt đàn con, em lả trên vai chị

Lần lữa tháng ngày hàng rong lưu niệm".

"Mấy cụ già đàn hát bản xa

Hai góc chiếu ngồi như tượng đá"

"Hàng rào đá ngăn bầy trẻ nhỏ

Lũ trâu gầy gặm cỏ cằn khô."

"Cả bản ngược xuôi lên rừng xuống phố

Đôi mắt dại cháo rau cuối chợ

Bước mỏi mòn u ám chiều mưa."

"Chàng hoạ sĩ nghiêng mái đầu tóc xoã

Bức tranh này chàng vẽ đến bao giờ...?"

    Nhưng Dương Tam Kha không chỉ biết trữ tình và thốt mỉa mai, căm giận, anh còn biết tự trào- và đó cũng là một khía cạnh riêng khá lý thú của thơ anh. Đây là một bài mới nhất của anh, cho thấy sự trưởng thành của bút pháp cũng như cái nhìn của nhà thơ về cuộc đời:

"Chùa nương động núi sương giăng lạnh

Khói nhang đèn mờ Phật hay Tiên?

Phận nghèo lòng thành tâm hương nguyện

Phật cười: "Kiếp trước tôi giống anh!"

(Phật cười)

    Anh chế riễu Nàng Thơ- tức cũng chế riễu mình chơi:                           

          Nàng thơ... Đích thị là ả đa tình, trái tính, trái nết.

          Nàng làm khổ ta phút phút, giờ giờ, đêm đêm,

                                                   ngày ngày, tháng tháng, năm năm.

          Ta chẳng còn gì mà nàng đâu chịu buông tha

          mời nàng về

                   làm một Manơcanh để nơi cánh cửa

                   hay bên cạnh ban thờ thêm vui nhà, vui xóm!

    Nhưng, anh lại thú thực ngay sau đó:

"Cái ta có được giờ đây là mái tóc bông mây

và ngày ngày nàng thơ hằng gõ cửa"

    Chắc anh không thể làm gì hơn cái việc:" hát đến bao giờ vơi nỗi cô đơn". Và trong cảnh ngộ "Bao niềm tin, hy vọng tan thành mây khói", anh vẫn luôn tâm niệm:

Trang thơ anh dầu ngót nghìn bài

Chưa một lần nỡ phụ tương lai...

    Giờ đây, anh đã rời Sơn la lên sống với gia đình trên thành phố Lao Cai; anh lại tiếp tục hòa mình vào cuộc sống của đồng bào dân tộc, tiếp tục ngẫm ngợi, làm thơ ... và nhớ bạn thơ. Còn tôi, mỗi lần ngược Sơn La làm phim, lại nhớ về căn phòng văn ngập bụi và khói thuốc lào của anh,  ngâm nga câu thơ của anh để nói hộ lòng mình:

Người về thui thủi mình tôi

Sớm khua một bóng gói lời nhớ thương...

 

                                                                 Nguyễn Yên Thế

________________________________________

* Những câu trong ngoặc kép và in nghiêng là thơ của Dương Tam Kha lấy từ các tập thơ: 1.Trăng hai miền (nxb Thanh niên)

2. Hạt sương  

3. Hạt muối  

4. Khát  

5. Hương mùa (nxb Văn học)

 

- Trích từ nguồn vandanviet.net