Trong lịch sử văn học Việt Nam, tình yêu đôi lứa luôn là một đề tài bất tận. Nó vừa gắn liền với niềm hạnh phúc, vừa đi kèm những nỗi đau, chia biệt. Thơ ca tình yêu vì thế mà giàu cung bậc cảm xúc, từ ngọt ngào, lãng mạn cho tới bi thương, da diết. Nếu Nguyễn Du, Nguyễn Bính hay Xuân Diệu từng viết về tình yêu với bao khát vọng đắm say và khổ đau, thì trong thơ Dương Tam Kha, tình yêu lại hiện lên như một mối tình đầu vừa đẹp đẽ vừa bi thương, gắn với hình bóng người con gái đã khuất. Ba bài thơ Gửi em, Viếng em và Lỡ làng là ba cung bậc cảm xúc đặc sắc, phản ánh một hành trình tình yêu: từ ngọt ngào mộng mơ đến mất mát tang thương, và cuối cùng là niềm tin vào duyên phận ba sinh. Nhà thơ Dương Tam Kha đã tái hiện một mối tình đầu sâu nặng nhưng dang dở, để lại nhiều ám ảnh trong tâm hồn người đọc. Qua đó, ta nhận thấy tình yêu lứa đôi hiện lên vừa trần thế vừa thiêng liêng, vừa đẹp đẽ vừa xót xa. 

1. Gửi em – nỗi nhớ tình yêu ngọt ngào mà mong manh
Trong Gửi em, tình yêu được gợi ra bằng những hình ảnh lãng mạn: “làn gió nhẹ thoa tóc mây nhung lụa / tuyết hoa lê má thắm hồng tươi”. Người con gái hiện lên trong vẻ đẹp xuân sắc, thanh khiết và dịu dàng. Thế nhưng, niềm vui ấy bị bao phủ bởi nỗi buồn chia biệt: “xót xa biệt ly người đà khuất bóng”. Tình yêu ở đây là một giấc mộng chưa trọn, vừa hạnh phúc vừa day dứt. Người con trai chỉ còn biết gửi gắm tình cảm trong mộng tưởng, trong cảnh sắc thiên nhiên. Như vậy, tình yêu lứa đôi trong bài thơ này mang sắc thái lãng mạn, ngọt ngào nhưng mong manh, tựa như cánh hoa trước gió.

2. Viếng em – tình yêu hóa thành nỗi đau vĩnh biệt
Nếu Gửi em là khúc tình ca lãng mạn thì Viếng em (I) lại là khúc bi ai. Bằng bốn câu thơ ngắn gọn, nhà thơ dựng nên một không gian tang thương: “Trăng một bóng / hình một đèn / xót xa di ảnh / hương trầm ướp lạnh buồng tim”. Chỉ vài nét chấm phá đã làm bật lên nỗi mất mát: người con gái mãi mãi ra đi, chỉ còn lại bóng trăng, ngọn đèn và di ảnh lạnh lẽo. Tuy nhiên, điều còn lại chính là tình yêu thủy chung của người ở lại. Tình yêu không tan biến cùng cái chết, trái lại, nó trở nên sâu thẳm, ám ảnh hơn bao giờ hết. Ở đây, tình yêu lứa đôi được thể hiện như một nỗi đau hóa vĩnh cửu, một niềm thủy chung vượt qua ranh giới sinh tử.

3. Lỡ làng – tình yêu dang dở trở thành định mệnh
Trong Lỡ làng, cảm xúc được trải dài, vừa mang màu sắc tự sự, vừa trĩu nặng nỗi buồn. Thiên nhiên vẫn đẹp, vẫn gợi sự sống: “giàn mướp hoa vừa nở, lá thu bay rộn ràng”, nhưng tất cả chỉ làm nền cho một nỗi tang tóc: “sông trải dài màu tang, đò xưa giờ xa bến”. Người con gái nay chỉ còn là ký ức: “viếng em mồ tuyết trinh, mộng tình đầu mộng điệp”. Mối tình đầu dang dở trở thành nỗi ám ảnh suốt đời, khiến nhà thơ phải thốt lên: “lỡ làng duyên trọn kiếp, biết thuở nào ba sinh”. Tình yêu lứa đôi ở đây không chỉ dừng lại ở sự mất mát cá nhân, mà còn được nâng lên thành duyên phận, định mệnh. Nó khẳng định khát vọng gặp lại trong kiếp sau, dẫu kiếp này đã dang dở.

Ba bài thơ là ba cung bậc của một mối tình:

• Gửi em – ngọt ngào nhưng xa vời.

• Viếng em – tang thương, hóa thành nỗi đau vĩnh biệt.

• Lỡ làng – bi kịch duyên phận, nhưng đồng thời khẳng định niềm tin vào sự trường tồn của tình yêu.

Qua đó, tình yêu lứa đôi trong thơ Dương Tam Kha hiện lên với đầy đủ sắc thái: từ hạnh phúc mơ mộng đến đớn đau tuyệt vọng, từ nỗi nhớ trần thế đến khát vọng vượt thoát sang kiếp khác. Đó không chỉ là câu chuyện riêng của một mối tình đầu dang dở, mà còn là biểu tượng cho sự thủy chung, sâu nặng của trái tim con người trước quy luật nghiệt ngã của số phận.

Với Gửi em, Viếng em, Lỡ làng, Dương Tam Kha đã xây dựng nên một bức tranh tình yêu đầy bi thương nhưng cũng thật đẹp đẽ. Ở đó, ta bắt gặp sự ngọt ngào của tình đầu, nỗi đau mất mát khôn nguôi, và khát vọng vĩnh hằng của tình yêu lứa đôi. Tình yêu ấy, dù dang dở, vẫn mang tính nhân văn sâu sắc: nó khẳng định giá trị vĩnh cửu của tình cảm chân thành, biến đau thương thành một minh chứng bất tử của tình yêu.