Trường ca Anh hùng Lò Văn Giá (NXB Hội nhà văn học năm 2003)

         

ANH  HÙNG LÒ VĂN GIÁ

                   Trường ca

 

         

          Khi ta còn nhỏ

Búi tóc bằng củ hành

          Khi ta còn bé

Cánh tay

Như gióng đốt tre gầy

Gốc đa đầu bản

Chưa lớn bằng chõ xôi

Cây me cuối mường

Mới to bằng bụi lau

Rừng già

Chưa thành cái nương rông

Bãi sông

Chưa làm lên ruộng cấy lúa

Con đường

Không có như bây giờ

 

*   *   

   *

Thủa ấy

Con lợn rừng xuống ăn

Ở gậm sàn nhà ta

Con hổ về đẻ con

Ở bãi cỏ vườn sau

Con gà lôi dắt đàn con

Tìm quanh gốc sắn

Con vượn trèo thành đàn

Đu gãy cành na

*

*   *

 

Cái rừng cho ta

Nhiều cái măng cái nấm

Con suối nhiều tôm 

Tôm ăn đêm

Mắt sáng như sao

Con suối nhiều cá

Cá vờn nắng

Không nghe bước chân ta đến

Con ốc nằm phơi lưng

Kín hòn đá xanh rêu

*

*   *

Bản trên

Lấy được gánh nặng bông lau

Làm đệm ấm

Mường dưới

Kiếm được đầy bung bông gạo

Làm gối êm

Nhà nhà

Làm cột to bằng mạy lý(1)

Người người

Có giường tủ bằng mạy dôm(2)

Đường vào bản

Không vướng cành gai, cành móc

Lối lên nhà

Không rậm cành dướng, cành lau

Hoa Pặc - piền

Soi mình bên suối

Hoa bưởi trắng thơm

Phấn vàng rơi trên vai áo

Gái vừa lớn tập thêu

Thêu nên piêu đẹp bảy sắc cầu vồng

Cái chăn cái vải

Chất đến pan cao nhà dài(3)

Trai nên khôn tập săn

Săn được con voi độc một mình trong rừng

Bắt được con cá chiên, cá măng

Dài như tàu ngựa ăn cỏ.

 

(1) Gỗ lí: Rất cứng, vàng óng

(2) Mạy dôm: cây lát

(3) Pan: cây xà nối các đầu cột

*

*     *

Bấy giờ

Bản trên cách nhà ta

Nửa ngày ông mặt trời mọc

Mường dưới xa

Nửa tuần trăng lên trăng lặn

Chân ta đi qua nhiều con suối

Mắt ta nhìn nhiều ngọn núi cao

Lối rừng không thấy

Dấu chân người đi tới

Đường suối khó tìm

Nóc nhà hỏi thăm

Buổi sáng ông mặt trời đứng bóng

Chim hót không biết sợ

Tiếng chim

Trong như tiếng suối khe sâu

Đêm về con nai tác

Đầu nương ta mới phát

Tiếng nai

Kêu lạc bên giường ta nằm

Núi cao nhiều mây đẹp mây lành

Sương chiều sương sớm

Suối dài đi mãi không dừng

Tiếng hát ngân nga

Nhà ta làm tổ

Soi bóng xuống dòng suối phía trước

Bản ta san sát nóc nhà

Đẹp thêm cho cánh rừng phía sau

Ta vui sống yên lành

Lo làm được nhiều cái nương cái rẫy

Ngô lúa đầy sàn

Không lo cái nghèo cái đói

Hạt giống để thừa

Vụ trước nối vụ sau

Dưới ao con cá đùa

Cưỡi lên lưng nhau

Con cá vẫy đuôi to

Cho sao rơi lấp lánh

Trên nương con gà

Cõng con di dạo

Con gà

Khoe đuôi óng mượt như tơ

Trâu đàn

Thì khoe lưng đẹp

Lưng đẹp

Như hòn đá suối

Đá suối

Nhảy lên lưng đồi

Đá suối

Còn biết đánh nhau

Con trâu ăn no

Hếch mặt lên trời nằm ngủ

Lốc cốc cái nhạc con bò

Kêu vang vách núi

Con bò

Mang cái yếm dài sát đất

Cái yếm dài

Nối theo cái đuôi con đi trước

Chúng lững thững nối bước

Chảy dài như con suối qua nương

*

*   *

Chuyện kể lời dài

Từ đời ông bà để lại

Kể qua lời ngọn lửa đỏ đêm đêm

Ngọn lửa

Giữ ấm thêm cho mường, cho bản

Ngọn lửa

Đi theo tiếng khèn lên nương

Lời kể suốt mùa gặt lúa.

Có tiếng chim chiêng lóa ánh mặt trời

Ánh mặt trời chín vàng

          Trên cánh đồng Châu Yên

Lời kể theo mùa hoa lau, hoa gạo

          Nở trắng, nở đỏ đồi núi lớn

Đồi núi lớn sương phủ mênh mang

          Khắp miền Châu Mộc

Lời kể

          Theo người đi tìm vàng tìm bạc

                   Làm lễ ra mắt dâu hiền rể quý

Nhiều người tìm về

          Đất Kim Chung, Pi Toong, Tạ Khoa, Suối Chiến (1)

Đi đến Châu Yên

          Nhiều chuối chín vàng

                   Chờ người già ăn nếm

Đi đến đất Quỳnh Nhai

          Con cá măng, cá quý

                   Chờ dân bản chia phần

Hạt nếp tan xứ Mường Chanh(2)

          Ủ đón lá dong rừng

                   Lên hương thơm đầu bản

Thịt con hươu, con nai

          Bên sông Đà Mường La

                   Đợi làm xâu dài

                             Nướng trên gác bếp

(1)Kim Chung thuộc huyện Yên Châu; Tạ Khoa thuộc huyện Bắc Yên; Pitoong, suối Chiến thuộc huyện Mường La.

(2) Mường Chanh: thuộc huyện Mai Sơn.

*

*    *

Đất mường

          Ta quý ta yêu

Bản mẹ, bản cha

          Ta thương, ta nhớ

Ta sắm nhiều quà

          Đón vui xuân mới

Ta lo đầy kho

          Mừng đẹp tết sang

Người già

          Lo cất rượu mời khách

Trẻ nhỏ

          Tung tăng chân sáo chuyền cành

Khách ở ít ngày

          Thì thăm ao gần

Khách ở thêm lâu

          Đi dạo núi xa

Ao gần hoa vông nở đỏ

          Cho cá soi bóng

Núi xa hoa kim ngân trắng xóa

          Gió bay ngát hương

Khách thăm gái yêu ta

          Vui hát điệu xòe

Điệu xòe để hoa lửa thêm cao

Khách thăm trai tài

          Cất lời mời trăng

Trăng hát

          Theo khèn ngân suối vắng

*

*   *

Hát rằng

Con suối làm nên mường ta

Mường ta gần Mường Muổi(1), Mường Mụak(2)

Đất tổ ta ở Mường Thanh(3), Mường Lò(4)

Ngọn núi làm nên bản ta, bản bạn

Ngọn Pha Đin, Cao Pha

Con dốc dài

          Ba lần ngựa hí

Con dốc đứng

          Bảy lần ngựa dừng chân

Đất ta bằng

          Sương nằm như đệm ấm

Đất ta cao

          Mây ủ mây giăng

Ngày nắng

          Mặt trời đỏ quả cà chín

Ngày mưa

          Con thác reo,thác xối

Thác mỏng như tơ

          Thác bay như khói

Ta nói lời

          Bằng tay cầm tay

Tay ta dìu nhau

          Bước qua con suối

Con suối rêu mềm

          Đầy đàn cá lượn

Con cá lượn nước trong

Con suối

          Soi bóng chân dài, chân trắng

Soi bóng

          Mặt người, mặt hoa nở đẹp

Soi bóng chiếc Piêu hồng

          Che nửa má ửng

Chiếc piêu hồng

          Che nghiêng ngực tròn trái bưởi

(1) Huyện Thuận Châu

(2) Huyện Mai Sơn:

(3) Điện Biên - tỉnh Lai Châu

(4) Huyện Văn Chấn - tỉnh Yên Bái

***

Mường ta

          Có từ ngày

                   Ông mặt trời

                             Thấp bằng chiếc đũa

Ông mặt trời đụng đầu

          Cái cối chày giã gạo

Cối chày giã gạo

          Ăn theo con nước

Con nước làm ổ trong ống bầu

Ống bầu sinh ra

          330 giống lúa dưới ruộng

Ống bầu sinh ra

          330 giống cá chia đàn

Ống bầu sinh ra

          550 giống người Thái

Trăm nơi vạn nẻo(1)

          Ống bầu theo ta lên nương

Hóa giọt mồ hôi

          Rơi trên nương ta mới phát

Cho ngô, lúa trổ cờ đơm hạt

Bông lúa thành mặt trăng

          Treo trên cao đỉnh đồi

Ống bầu

          Rủ đàn cá sông Đà, sông Mã

Rủ đàn tôm đêm

          Thành “lính mẳm”(2)

Lính mẳm đông nhiều

          Xếp hàng bờ liếp vách

Lính mẳm

          Chờ búp cải ngồng bãi trước

Lính mẳm

          Đợi măng lay bên chõ xôi đồ

Ống bầu sinh ra

          Cha non, mẹ nước

Hồn mẹ, vía cha

          Kết thành tộc người

Tộc người

Đi theo đầu nguồn

          Sông Đà, sông Mã

Tộc người

          Như lim, như sến

Lim, sến

          Cội rễ từ đất mọc lên

Tộc người

          Như cái măng rừng

Ăn theo mùa nước cạn, nước lớn

Tộc người

          Nên bầu, nên bạn

Cùng người Kinh, người Mường

Người Phù Lá, người Si La

Người Khơ Mú, người Xinh Mun

Người Kháng, người Hoa

Người Giáy, người Xá

Người Tày, người Nùng

Người Hà Nhì, người H’Mông…

Anh em như bầu một giàn

Nên bầu bắc giàn dây leo

Nên bầu đừng cắt dây gốc

Dây gốc giữ cho

          Hoa trái chẳng héo khô

Hoa trái nối mùa

          Đời này, đời khác

Làm người

          Phải biết sống cùng nhau

Cây to

          Một người không thể nâng vác

Nước sông Đà

          Không bao giờ cạn

Hồ Ba Bể

          Giếng Tiên mãi còn

Hạt gạo Mường Thanh

          Ăn miếng cơm lam phải nhớ

“Pỉnh tộp”, “mẳm pa”, “nai khô”(3)

          Nhắc người chớ được quên

Ông mặt trời

          Có thể ngủ quên trên cành gấc

Ông mặt trời

          Có thể chui vào bụi mâm xôi

Con suối

          Có thể xô cánh rừng

                   Ruộng đồng tức tối

Con suối

          Có thể lăn hòn đá

                   Lên bờ nằm chơi

Nhưng những lời

          Cha dặn, cha nói

Con khắc ghi vào lòng

          Con nhớ đừng quên

(1) Theo Quam tô mương

(2) Mắm tôm cá

(3) Pỉnh tộp: Cá nướng; Mẳm pa: Mắm cá; Nai khô: Thịt nai sấy khô.

                 ***

 

Cha kể cho con

          Một thời bình yên

Cha nối lời kể cho con

          Một thời loạn lạc

                 ***

Thuở bây giờ

          Hòn đá Nà Mường

                   Chưa rơi

Cánh đồng Chiềng Cơi

          Còn hẹp

Hang Thẳm Ké

          Hãy còn bé bé

Hang Bó Cá

          Đường nước còn đi

Khe bản Hẹo

          Dâng đầy nước lớn

Bầy voi

          Kéo bước thành đàn

Thú hoang

          Trêu người làm bẫy

Con khỉ

          Tranh hái quả cụ gìa

Trẻ thơ

          Giẫm lên dấu chân con gấu

Mường đẹp

          Gửi hoa thơm theo gió

Bản giàu

          Tiếng lành vang xa

Tiếng lành vang xa

          Hóa thành hiểm họa

***

 

Bản mường

          Phải tránh thằng giặc kẻ xấu

Người chạy ngược Mường Lào

Dắt nghìn trâu, vạn bò

          Đi lún đất

Trâu đứt mũi

          Thành lũ trâu rừng

Bò mất dây

          Thành lũ bò hoang

Kẻ chạy xuôi Mường Sang(1)

          Đem theo đàn ngựa quí

Ngựa lông đen

          Mang bao vàng lớn

Ngựa lông trắng

          Gùi tải bạc to

Nghìn nồi đồng

          Rơi ở rừng Chiềng Nơi

Vạn chum chĩnh

          Trôi ở suối Mường Vạt(2)

Kẻ xấu

          Ở Mường trời tối tăm

Kẻ xấu

          Ở cõi ma tăm tối

Kẻ xấu

          Vuốt nanh thú hoang còn lạ

Kẻ xấu

          Mặt giống mặt đười ươi

Kẻ xấu

          Binh nhiều tướng lắm

Thèm chiếm đất, chiếm Mường          

Chiếm mường

          Ăn hết cá  sông cá suối

Chiếm mường

          Ăn hết muông thú trên rừng

Chiếm mường

          Ăn hết kho vàng thóc lúa

Chiếm mường

          Uống hết chum rượu cần

Chiếm mường

          Ăn hết mật con ong khoái

Chiếm mường

          Ăn hết sâu tre, sâu chít(3)

Chiếm mường

          Thèm gái đẹp múa xòe

Chiếm mường

          Thèm tiếng đang điệu khắp(4)

(Khắp xòe không cho mặc áo váy)

Người già cắn môi bật máu

Ông mặt trời đỏ mặt quay đi

Muôn vàn cỏ cây sầu úa

          Cỏ cây sầu úa

                   Muốn nên lửa cháy

Đám trai bản

          Chém tay vào cột

Bỏ lên rừng

          Làm ná

Lên rừng

          Làm bẫy, làm chông

Bẫy đá

          Lá rừng xanh che phủ

Bẫy quả

          Gai tua tủa đu lên cành cao

Con ong khôn

          Canh giữ miệng tổ

Con hổ khéo

          Nằm ngủ nghiêng tai

Cây núi đá

          Làm nên gỗ cứng

Gậy tầm vông

          Đen óng tre già

Tên sắt

          Tên đồng

                   Mũi lao

                             Sắc nhọn

Lưỡi dao

          Lưỡi mác

                   Sợi tóc chẻ đôi

Ta làm

          Thành gò

                   Thành đống

Gò đống

          Thấm đều nhựa độc rừng sâu

Nhựa độc rừng sâu

          Luyện thành nồi to, nồi lớn

Nhào nhuyễn keo da trâu

          Dính chặt

Bắn trúng

          Như bỏ chài gai kết

Bắn trúng

          Như luồn bọ nẹt trong xương

Bầy thú xâm lăng ơi

          Ngươi hết đường sống

“Phà ơi” số định sẵn rồi(5)

          Chúng mày phải chết

(1)Mường Sang: Huyện Mộc Châu

(2) Mường Vạt: huyện Yên Châu

(3) Sâu tre: nhộng măng tre; sâu chít: Nhộng cây chít - vị thuốc quý.

(4) Đang khắp: Làn điệu hát dân ca Thái

(5) Phà ơi: Trời ơi.

***

Bản mường ta

          Cháu con Lạn Chượng(1)

Bản mường ta

          Mang dòng máu Khăm Sam(2)

Chí đã quyết

          Không gì lay chuyển được

Núi sông này

          Gấm vóc ông cha

(2,3) Lạn Chượng, Khăm Sam: Anh hùng dân tộc Thái. Khăm Sam huy động toàn bộ nhân dân miền Tây Bắc theo Lê Lợi chống quân Minh xâm lược(1407-1472), được phong quan phục hầu, mang quốc tính nhà Lê.

***

 

Giặc Minh bạo tàn

          Từ phương Bắc tràn sang

Giết hại dân đen

          Vơ vét bạc vàng

Máu chảy thành sông

          Sông ứ dòng máu đỏ

Hờn căm

          Dâng chất ngất trời mây

Mỏ đồng Tạ Khoa

Mỏ vàng suối Chiến

Pi Toong, Hua Lon

Xác người như núi

Oan hồn thảm thiết kêu than

Ngàn năm bản mường nhớ mãi

***

Miền Tây

          Đời đời ghi nhớ công ơn

Quê hương xứ Thanh

          Có ông Lê Lợi

Cứu đất cứu mường

          Cứu nước non ta

Cờ nhân nghĩa

          Sáng ngời chân lý

Sông Mã, Sông Đà

          Cá hết cá lại về

Thuyền độc mộc

          Én bay, én lượn

Cánh đồng Mường Thanh, Mường Lò

Thóc lúa lại đầy thung xa

Núi rừng bản Hài, bản Cọ

Nấm, măng chen bước người đi

Hoa đẹp giăng nẻo lối

Tiềng khèn

          Theo suối ngân nga

Đất này

          Đất ông cha nhiều đời để lại

Cánh đồng rộng

          Cho đàn cò bay

Đàn cò bay

          Ghé thăm chiếc piêu hồng bờ ruộng

Đàn cò đậu

          Bên cọn nước quay quay

Đàn cò xô nghiêng

          Cánh tre gió hát

Đàn cò

          Khoe cánh trắng bên hoa Pặc piền

Hoa Pặc piền

          Báo mùa xuân sang

Đất này

          Đất của hoa ban

Hoa ban nở

          Con ong rừng lạc lối

Con ong rừng

          Rung cánh hoa rơi

Để phấn hương thơm

          Rối lòng lứa đôi hò hẹn

Tiếng khèn vuốt mềm làn gió lan xa

Chiều nắng đẹp đỏ nghiêng triền dốc

Nhạc ngựa reo

          Tiếng đồng trong quá

Làn khói xanh

          Ủ ấm mái nhà

Ta hiểu đất

          Tháng ngày nồng nắng gắt

Cọng rơm vàng

          Ủ dậy hơi men

Từng hạt thóc       

          Trên cánh đồng mới gặt

Từ hạn khuống này

          Nuôi ước mơ xa

Ta với đất

          Xẻ chia bao khó nhọc 

Cơn khát chờ ta

          Trên đỉnh non cao

Cây khôn lớn

          Đứng đầu ngọn gió

Ôm chặt đất vào lòng

          Như những bàn tay

*

*    *

Tự nơi nào

          Nguồn mạch đổ về đây

Để muôn đời

          Ngân lên câu hát

Câu hát

          Theo tay người gieo hạt

Đất nảy mầm

          Dâng nhựa sống lên cây

Ngàn mạch nhỏ

          Từ Viêng Giảng rộng dài

Dòng Nậm La

          Từ xa xôi dồn tới

Xanh biếc ánh trăng

          Một suối tóc mây

Cô gái Thái

          Giấu ánh nhìn đỉnh núi

Lưng trời mây bay vời vợi

Bóng núi bóng chàng

          Ngả xuống vòng tay

Những chàng trai

          Ra đi không hẹn ngày về

Người chờ đợi

          Mỏi mòn tròng mắt

Một ngày mai

          Một ngày mai

Người ấy trở về

          Thủy chung son sắt

Đất trời nguy nga

          Giang sơn gấm vóc

Mó nước đầu nguồn

          Tắm mát hồn con

Nhịp cầu tre

          Đong đưa cánh võng

Con nhớ những lời mẹ ru

          “Con người có tổ có tông

          Con nước có mạch, có nguồn”

Mạch nước đầu nguồn

          Nuôi con  lớn khôn

Hồn của đất

          Lắng sâu vào nhịp thở

Mỗi bước con đi

          Mỗi việc con làm

Con nguyện xứng

          Là con của bản

*

*   *

Những người con của bản

Như cái măng rừng

          Trỗi đất vươn cao

Màu da xạm

          Nắng gió Lào cháy lửa

Con hổ vào rừng

          Còn giấu lối đi

Người con của bản

          Vào hang bắt hổ

Sừng lũ trâu rừng

          Thua những cánh tay

Những cánh tay

          Từng chặt đầu thú dữ

Lay đổ cây rừng

          Xô xuống vực sâu

Những cánh tay

          Biết chặn dòng thác lũ

Giọng trầm hùng

          Như sấm vọng trời xa

Con dốc trâu rơi

Con vực ngựa ngã

Chân trụ như đồng

          Đạp núi chao nghiêng

Vai vác được

          Cây gỗ dài mười sải

Cây gỗ tròn

          Bốn người ôm vòng quanh

Bàn tay

          Cầm cuốc

                   Cầm mai

                             Dao dài

                                      Dao sắc

Chặn đứng dòng sông

          Bắt nước hiền hòa

Thung dài, thung xa

          Tưới chăm đồng ruộng

Làm mương, làm phai

          Chăm lo sớm tối

Mùa màng bội thu

          Trời phải chiều người

*

*     *

Núi rừng nhớ thương

Gió hát ngàn lời

Ngàn lời ngợi ca

          Người con của bản

Người già hằng đêm thầm nhắc

Người trẻ theo đêm kể dài

Một hôm

          Anh Giá trở về(1)

Lặng lẽ đến bàn thờ khấn vái

Con hổ theo chân

          Thầm rơi nước mắt

Thương anh

          Làm bầu bạn ngàn sâu

Con hổ lặng nhìn

          Anh bên vách đá

Khóc thương Vua Lê(2)

          Văn bia tráng khí

Pháo đài Dua Cá(3)

          Quen bước chân anh

Đất linh thiêng

          Khói trầm hương lan tỏa

Anh thương lắm

          Thương nhiều mường ta

Nơi mó nước

          Hay Mẹ Rồng làm tổ

Mẹ Rồng đêm đêm

          Ngân hát đầu nhà

Hòa tiếng gió

          Cây đa cuối bản

Tiếng hát âm vang

          Lòng hang vách đá

Tiếng hát trải dài

          Đồng lúa nương dâu

(1)Đồng chí Lò Văn Giá

(2) Văn bia Quế Lâm ngự chế của Lê Thái Tông 1440

(3) Pháo đài Dua Cá: ở bản Cá - xã Chiềng An.

 

*

*         *

Nhớ một lần

Anh Giá trở về

Lặng nhìn xa xăm

          Buồn bên song cửa

Mẹ cha mất sớm

          Khi anh còn nhỏ

Phận nương nhờ

          Chú thím chăm nuôi

Cha mẹ nuôi

          Tuổi già bóng xế

Như ngọn đèn trước gió

          Đìu hiu

*

*      *

“Liên ơi!

          Anh không gặp được em

Anh nhớ hình em

          Ánh mắt dịu hiền

Nhớ suối tóc

          Mềm như dải lụa

Mường bản quý yêu

          Thường khen em đẹp

Khen đôi bàn tay

          Làm nương, làm rẫy

Khéo thêu Piêu hồng

          Váy áo nên hoa

Con suối ngừng ca

          Con chim quên hót

Con nai vàng

          Ngơ ngác nhìn em

Mỗi bận đi nương

          Ngõ nhỏ lại qua

Em có nghe

          Lòng anh thổn thức

Bao đêm gió mát trăng trong

Em có nghe

          Khèn anh hát gọi

“Thương nhau đầu núi cuối sông

          Núi kia có đổ lòng không chuyển dời”

Sông có cạn

          Tình không vơi cạn

Kết tóc dài

          Tay nắm bàn tay

Còn non, còn nước, đất này

          Còn lời son sắt với người mình yêu

Quản chi nắng sớm mưa chiều

          Quản chi cách trở những điều thị phi

Chung Mường, chung nèo đường đi

Lời yêu gìn giữ khắc ghi trọn đời”

          -“Vẳng nghe tiếng hát ngọt bùi

Anh ơi em chẳng xứng người  anh yêu

          Nhà em mái dột cột xiêu

Nhà neo, nẻo vắng, hút heo bóng người

          Khách sang chẳng đoái dạo chơi

Đường Piêu em vụng lỡ rồi phụ ai

          Chẳng bằng hoa cúc, hoa mai

Ghé bên đèn sách cho ai phụ lòng”

          Nói rồi ai trở gót hồng

Tiếng con chim Cuốc nghe chừng tương tư

Ông Tơ bà Nguyệt chẳng thưa

          Giá - Liên đôi lứa khéo vừa nên duyên

Thủy chung son sắt lời nguyền

          Phong ba bão táp con thuyền trùng khơi

*

*           *

Kể từ như đũa có đôi

Kể từ Liên - Giá thành đôi vợ chồng

Con hổ nhớ anh

          Nhiều lần con hổ đi tìm

Con hổ nhớ anh

          Nhiều lần con hổ khóc

Con hổ buồn

Con hổ chết

          Bên gốc đa già

Mắt mở trừng trừng

Nhìn về

          Đồi Khâu Cả

*

*       *

Đồi Khâu Cả

          Tòa rộng dãy dài

Đêm ngày lũ Tạo Phìa

          Ôm chân giặc Pháp

Gấm nhung lụa là tha thướt

          Ngực mang Bắc đẩu bội tinh

Cổ đeo cây thập ác

          Vòng vàng, vòng bạc

Kẻ hầu người hạ

Ngựa xe đón đưa

          Yến tiệc linh đình

Điệu nhạc hồn ma

          Xập xình chấp chóa

Điệu nhạc theo ánh lửa ống(1)

Soi đôi ngà voi cong cong

Soi đầu con tê giác

          Một sừng

Soi chạc con hươu

          Mười hai nhánh

Soi củ trầm hương

          Bằng cái bung

Soi cờ ba que

          Bằng cái váy

Cái váy me đầm

          Ngắn bằng một gang

Cái mũ quan Tây

          Bằng nửa ống ủng

Cái mắt thì xanh

          Như mắt mèo sợ lửa

Cái mũi thì quặp

          Như mỏ cú

Caí tóc bù xù

          Như tổ quạ

Cái bụng

          Chứa nhiều điều ác

Cái đầu

          Đựng đầy tính tham

Lên Mường Muổi(2)

          Bắt cá ao vua

Vào Chiềng Cọ

          Cướp bắt dê, chó

Xuống Cao Pha

          Bắt con nai con gấu

Sang Bó Mười

          Cướp bầy ngựa đẹp

Suối Mường Bú

          Không còn con vịt đi dạo

Nương Sẳng Hay

          Hết con gà đi chơi

Trâu, bò thả rông

          Bị bắn

Con lợn trong chuồng

          Bị trói khiêng đi

Người già

          Quanh năm không được ăn bát cơm

Trẻ nhỏ

          Không có manh quần, tấm áo

Trai bản

          Phải làm phu, làm dịch

Sức cùng, lực kiệt

          Thân tàn ma dại

Ruộng đồng

          Trơ gốc rạ

Thóc lúa

          Về kho Tạo- Phìa

Bãi nương

          Mọc đầy cỏ gianh, cỏ gai

Cỏ gianh, cỏ gai

          Phủ dày gốc mài, gốc sắn

Xin một nắm để ăn

          Bị đánh

Xin một hạt để làm giống

          Bị mắng

Lời mắng nhiều hơn

          Nước mắt trời mưa

Lời chửi nhiều hơn

          Hòn đá suối

Anh em họ hàng

          Không nhận

Ải Lung, Êm Nai(3)

          Không biết

Pỉnh tộp, mẳm pa, cơm lam

          Dâng cho thằng Pháp

Đệm ấm, khăn piêu

          Đem biếu Me Tây

Uống rượu no

          Theo chân, theo tay

                   Đi tìm gái bản

Gái bản

          Đêm tối phải trốn lên rừng

Gái bản

          Ban ngày phải trèo gác bếp

Con gái ra đường

          Phải có người dắt

Con gái còn non

          Phải vội gả chồng

Quan Pháp

          Vây bắt lên đồn làm nhục

Lũ Tạo - Phìa

          Tìm về làm vợ lẽ

Gái mới lớn

          Nước mắt

                   Đã ướt đầm mái tóc

Gái chưa lên khôn

          Nước mắt

                   Đã ngập má hồng

Người già

          Kêu trời

                   Khàn cả tiếng

Người già

          Gọi đất

                   Mất cả hơi

Khóc, kêu

          Bị chúng đánh đập, đòn roi

Khóc, kêu

          Bị chúng đốt nhà, phá cửa

Con chim trên rừng

          Còn kiếm được miếng mồi

Con cá dưới nước

          Còn tìm được hang sâu để ở

Dân mình

          Không kiếm nổi miếng ăn để sống

Dân mình

          Lang thang đói nghèo chờ chết

Kể sao hết

          Nghìn lời khổ cực

Kể sao được

          Vạn điều đắng cay

(1)Đèn Nê ông

(2) Huyện Thuận Châu

(3)Họ mạc bên nội, ngoại, bậc trên, Ải là cha.

(4) Họ mạc bên ngoại, Êm là mẹ.

***

 

Đồi Khâu Cả

          Đất cằn trơ sỏi đá

Ngọn gió Lào

          Gào thét cỏ cháy khô

Mùa đông buốt lạnh

          Sương phủ dày đặc

Khe nước nhỏ

          Rơi chân đồi mắc cạn

Bốn phía nhìn

          Ba mặt cánh đồng hoang

Đường lên núi

          Hang hùm miệng sói

Quân giặc lang sa

          Vạn bề hiểm độc

Biệt xứ tù đày

          Hận thù Cộng sản

Nước độc ma thiêng

          Mạng người cỏ rác

Địa ngục trần gian

          Lao ải giam cầm

Nối bao đời

          Cai ngục bạo tàn

Lũ Tạo - Phìa

          Theo đuôi làm phản

Cơ hàn cực khổ

          Mường bản oán than

Người Cộng sản

          Luyện rèn chí lớn

Ba mùa

          Ngang trời nhạn bay

Bảy mùa

          Ngang trời ban nở

Quê hương mòn mỏi chờ trông

          Khắc khoải nặng lòng đất nước

Bạn các anh

          Thợ thuyền phu phen

Gương mặt xạm đen

          Lầm than rách rưới

Mỏ thiếc Cao Bằng

Mỏ sắt Thái Nguyên

Ga xe Hải Phòng

Bến cảng Ba Son

Đường ray Hà -Lào

Nhà đèn Hà Nội

Hà Tu - Hà Lầm

Cửa Ông, Cẩm Phả

Hòn Gai, Móng Cái

Lào Cai, Yên Bái

Bến Thủy, Trị Thiên

Sài Gòn, Chợ Lớn

Từ Bắc chí Nam

          Vùng lên quật khởi

Giương cao ngọn cờ

          Liềm búa công nông

Bạn công nhân

          Bên bạn dân cày

Ngoài cửa ngục

          Bền gan chiến đấu

Độc lập - Tự do

          Dạ vàng nung nấu

Gian khổ hy sinh

          Hiến giọt máu cuối cùng

Tổ quốc gọi

          Chuyển rung sông núi

Miền ngược miền xuôi

          Chung ngọn cờ hồng

          Quyết làm rạng rỡ non sông

Xứng danh con Lạc cháu Hồng ngàn xưa

Thân tù ngục

          Chí hờn căm sôi sục

Đạp lên đầu thù

          Giữ trọn niềm tin

Lũ giặc cuồng điên

          Mưu ma chước quỷ

Tự đào mồ tận số ngày mai

          Núi rừng lũy thép bủa vây

Lòng dân nguyện với đất này thủy chung

          Vượt bao sóng gió bão bùng

Lòng dân, ý Đảng ngàn năm vững bền

***

Mường bản chúng ta

Như cây rừng

          Bám trụ non cao

Thương các anh

          Bạn tù cần lao khổ cực

Lặng lẽ âm thầm

          Bền gan tiếp sức

Một nắm lá rừng

          Giảm cơn đau nhức

Vài điếu thuốc lào

          Que diêm lửa ấm

 Một nén rau lưng ép(1) đầu nương

Thương lắm…

Thương nhiều…

Những người con kính yêu

          Vì giang sơn

                   Chịu bao điều khổ cực

Xe nước ngược

          Vượt đồi dốc đứng

Đập đá

          Bờ vực thẳm cheo leo

Thân gầy yếu

          Sớm chiều than củi

Khố trần

          Mang bao bố buộc chằng

Cơm nước

          Sánh không bằng đòn thù ác độc

Thương các anh..

Những người yêu nước thương nòi

Tình đồng chí

          Xẻ chia đùm bọc

Viên thuốc nhường

          Khi mình ốm đau

Nhường tấm áo

          Che thân đắp đậy

          Đường đời muôn nẻo gian truân

Tình dân nghĩa Đảng muôn lần sáng trong

Ăn măng đắng

          Lắng tình thấm ngọt

Biết vùi than

          Khoai sắn lửa hồng

Rượu tuy nhạt

          Cùng nhấp chung

Một câu đang khắp

          Tình nồng tặng nhau

Già làng

          Tỏ khéo mời cầu

Dừng chân

          Xơi tạm miếng trầu, nậm ta(2)

Tình dân biết mấy đậm đà

Nhà tranh vách nứa

          Như là chốn quê

(1)Ép: Đồ dùng mây tre đan, phụ nữ Thái thường đeo bên mình

(2)Nậm ta: Nước lã.

*

*       *

Chốn quê nghèo

          Mẹ yếu con thơ

Xóm làng tan hoang

          Tiêu điều xơ xác

Đồng ruộng nẻ khô

          Cô bùn bỏng rộp

Cát bờ sông

          Ngút rặng tre già

Cha lam lũ

          Một đời lao dịch

Biệt xứ tha hương

          Lưu lạc không nhà

          Mịt mù núi khuất ngàn xa

Trắng cồn cát trắng trăng tà mờ soi

Chí làm trai

          Đường dài gắng gỏi

Gác tình riêng

          Cất bước ta đi

          Sá gì gian khổ hiểm nguy

Nước non nô lệ tiếc gì tuổi xuân

Quyết dấn bước

          Vào đường tranh đấu

Đòi tự do

          Phá ách cường quyền

Ta có Đảng

          Có chủ nghĩa Mác - Lê nin

Mặt trời chân lý

          Sáng soi rạng ngời

Bầu máu nóng

          Sục sôi nung nấu

Giành Tự do - Độc lập - Ấm no

Thân tù ngục

          Chí ngút bừng sông núi

Rũ đời tối tăm lam lũ

          Đứng lên

Kìa biển Đông trùng khơi dậy sóng

Ánh hào quang

          Tỏ rạng trời hồng

          Vì Tổ Quốc vẹn lòng trung

Máu xương trả hận non sông giống nòi

Những mặt người

          Màu da nắng xạm

Sâu đáy mắt

          Sinh lực tràn chói lói

Đêm tối rồi tan

          Ngày mai sẽ tới

Khắp đất trời đón dậy

          Ánh xuân tươi

Gió núi reo vang

                   Suối hát nối lời

Đôi mắt sáng

          Dâng ngàn tia chớp

Hạt giống nảy mầm

          Từ sỏi cát

Đôi môi run lên

          Khi uất hờn căm

Vai kề vai

          Chân vững bên chân

Truyền nhiệt huyết

                   Bền gan chiến đấu

Lửa ngút hận

          Trận này trận cuối

Nguyện hy sinh

          Vì Tổ quốc dài lâu

Bao anh em

          Kẻ trước người sau

Nơi ngục tối

          Vươn mình đứng dậy

Anh Lý anh Tường

                   Và bao đồng đội

Máu đỏ rạng ngời

          Hồn soi sông núi

Ngàn năm lịch sử còn ghi

Tổ quốc lâm nguy

Vì nghĩa cả làm người chiến sĩ

Đồng đội các anh

Kẻ còn người mất

Ôi mảnh đất miền Tây đau thương

Dù bãi chôn thây

          Ngập đồi Gốc Ổi

Dù nghĩa trang bản Cá

          Xương trắng nằm phơi

Giờ phút cuối cùng

Niềm tin giữ trọn

Ngẩng cao đầu

Toàn thắng một ngày mai

Một ngày mai

          Tương lai rạng rỡ

Ánh xuân hồng

          Thắm nở đào tươi

Đảng cho ta phẩm giá con người

Giọt máu đỏ

          Trong dòng nguồn cách mạng

Nơi ngục tù

          Trái tim thành lửa sáng

Bầu trời tự do

          Én lượn ca vang

Màu cờ Đảng

          Màu máu tim ta đó

Xô viết Nghệ An

          Lớp lớp sóng tràn

Núi Bài Thơ

          Trái tim người thợ mỏ

Nam bộ, Đô Lương

          Đã đứng lên rồi

Chiều miền Tây

Bừng lên ráng đỏ

Giông bão ngày mai

          Xóa sạch mây mù

“Nhạn lai hồng” ơi(1)

          Nỗi lòng mong đợi

Đem mùa xuân

          Tưới khắp đất trời

Liên - Giá hai em!

          Ngày mai thắng lợi

Các anh sẽ đưa em về Hà Nội

Ta cùng nhau

          Dạo khắp miền quê

Thăm sông Hồng

Thượng nguồn xứ sở

Bốn mùa sắc đỏ phù sa

Thành ruộng đồng

          Cánh cò chiều bay lả

Đoàn thuyền căng gió lộng ra khơi

Quê hương ta chung dòng sông Mã

Những nhịp cầu hò hẹn lứa đôi

Thành tình yêu

          Muôn đời bền chặt

Xưa thời Tạo - Phìa

Hiến Hom oan khuất(2)

Đợi chờ

Héo hắt

          Mỏi mòn

Hồn thiêng

          Còn ngân lên câu hát

Câu hát

          Xanh bờ dâu non

Lúa ngô trổ cờ đơm hạt

Mời em

          Xuống thuyền Sông Thương

Đêm trăng nghe lời giã bạn

Trăm thương…

          Ngàn nhớ…

                   Người ơi…

Trao nón ba tầm

          Trời mưa ướt áo

Yếm đào để làm tin

Đêm nào lời thương hò hẹn

Khăn piêu

          Bắc cầu

                   Hạn khuống

Khăm Panh yêu đất, yêu mường

Nàng Mứn khéo tay gây dựng(3)

Bầu trời còn sao chiều sao sớm

Sao Khun Lú - Nàng Ủa đẹp mãi đêm đêm(4)

Mỗi ngày bắt đầu từ mặt trời lên

Nơi ngục tối

          Các anh nhìn về phương ấy

Cây đa đón gió mặt trời(5)

Bản Hẹo quê em

          Ngời muôn ánh đỏ

Ơi Bản Cọ

          Một thời để nhớ

Một chàng trai từ đó ra đi

Túi vải

          Bao dao

                   Tìm măng

                             Tìm nấm

Theo dòng Nậm La

          Xúc tép

                   Quăng chài

Gặp các anh

          Những người tù khổ sai

Đêm đông dài

          Một ngày ấm lại

Hạt giống nảy mầm

          Kết thành mùa trái

Tô Hiệu

Lê Duẩn

Trường Chinh

Nguyễn Lương Bằng

Nguyễn Văn Trân

Trần Đăng Ninh

Lưu Đức Hiểu

Khơi nguồn sức mạnh nhân dân

Bản Hẹo - Kham

          Cọ - Hài - Bó - Cá

Những con người lao khổ vùng lên

“Tay nóm chất mương” khắp nơi lập hội(6)

Dậy phong trào

          Chia đất dân nghèo

Giảm sưu thuế phu phen tạp dịch

Châu Mường La

Phố Chiềng Lề

Chiềng Cơi: Mé Ban, Pột, Là

Mường Mụak: Mường Chanh, Chiềng Chung

Phù Yên: Quang Huy, Tường Hạ

          Đất anh hùng

                    Ghi dấu những chiến công

Truyền danh thơm

          Những anh hùng gan dạ

Cầm Văn Nò đem hai con theo cách mạng(7)

Hoàng Nó, Cầm Liên gian khổ vì dân(8)

Đẹp mãi tuổi thanh xuân

          Hoa ban nở ngát rừng

Lò Văn Giá

Cầm Văn Thinh

Chu Văn Thịnh…

Nguyện xả thân vì tổ quốc hy sinh

Giương cao ngọn cờ

          Đảng cộng sản quang vinh

Trời Miền Tây mỗi ngày lại sáng

Ánh dương hồng

          Xua đêm tối dần tan

Ngọn lửa căm thù

          Phản đế bài phong

Như nước lớn

          Dâng tràn mặt thác

(1)Các chiến sĩ cộng sản Nhà từ Sơn La đặt tên cây lá cây đỏ ngọn là "Nhạn lai hồng"- cánh nhạn báo mùa xuân.

(2) Hiến Hom: Nhân vật trong truyện Hiến Hom - Cầm Đôi.

(3) Khăm Panh, Nàng Mứn: hai nhân vật trong truyện Khăm Panh.

(4) Cây đa Bản Hẹo: Di tích cách mạng, nơi liên lạc giữa Nhà từ Sơn La và Trung ương Đảng 1940-1945.

(5)Tay nóm chất mương: Tổ chức người Thái yêu nước, được Nguyễn Văn Trân, Lưu Đức Hiểu - hai tù chính trị ở ngục Sơn La thành lập. Tổ chức ban đầu gồm 3 thành viên: Lù Pui(Bản Cá), Lò Văn Giá(Bản Cọ), Cầm Văn Thinh( Bản Hài). Anh Thinh làm tổ trưởng.

(6) Cầm Văn Nò: Quê Quang Huy- Phù Yên - Sơn La, đem hai con trai là Cầm Đan Quế và Cầm Tiến Chức đi theo Cách mạng từ rất sớm.

(7)Hoàng Nó: Tên thật là Cầm Văn Lường, sinh năm 1925 tại Chiềng Ban - Mai Sơn, nguyên TW uỷ viên, Bí thư tỉnh uỷ Sơn La. Cầm Liên sinh năm 1927 tại Mường Chanh - Mai Sơn, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La.

*

*        *

Thằng Chánh xứ Cút Xô

          Bàng hoàng khiếp đảm

Lẽ nào có ở đây mầm cộng

          Từ bên ngoài

                   Hay từ trong ra

Phải khảo tra

          Tù đày

                   Chém giết

Tìm cho được

          Từ chân nhà ngục

Khắp núi rừng

          Bản xóm gần xa

Kẻ cầm đầu

          Phải quyết không tha

Thà giết nhầm

          Còn hơn bỏ sót

“Nước mẹ” đang lâm cơn cảm sốt

Tay chân kẻ nào lập công

Ta thưởng muối

          Thưởng vàng

Ban mề đay

          Thăng chức

Các người

          Quan phủ Tri Châu

Tạo mường, tạo bản…

Rặt một lũ

          Tham tàn

                   Vô lại

Nhắm mắt, bịt tai

Mẹc(1)! Xà lù(2) Cu Soong(3)

Chờ đấy

Cộng sản ném các người vào chuồng lợn

Ta ra lệnh

          Từ giờ trở đi

Nơi nào làm loạn, làm phản

Ta cách chức các người

Tống vào nhà ngục

(1) Mẹc: Tiếng Pháp - Lời chửi

(2) Xà lù: Tiếng Pháp Salaud- Bẩn thỉu

(3) Cu Soong: Tiềng Pháp Conchon- Con lợn.

*

*     *

Lũ Tạo - Phìa

          Một bầy lúc nhúc

Lạy lục

          Xụp gối van xin

“Chúng con xin vâng lời quan lớn

Xin một lòng

          Theo ‘Nước mẹ” tồn vong

Con heo vòi

          Tìm ăn xác thối

Lũ quạ diều

          Rình bắt gà con

Don dúi ăn măng

          Làm tổ bụi gai

Con chuột luồn hang

          Đào bờ ruộng cạn

Con dơi ăn đêm

          Sợ ngày trời sáng

Con tê tê

          Nghe động vùi tai

Bọn Tạo - Phìa

          Phản nòi

                   Hại nước

Gieo rắc đau thương

          Trăm mường, nghìn bản

Mói một lời

          Là ma làm

Buông một câu

          Là quỷ ám

Bụng chứa đầy

          Bọ nẹt

                   Sâu róm

Mình mọc dày

          Lông nhím

                   Chuột hôi

Quát dân lành

          Sát gần tận mặt

Nạt người cùng

          Miệng kề mang tai

Người người

          Muốn tránh đi ở nhà nương

Nhà nhà

          Muốn yên trú nơi lều ruộng

Đường đầu bản

          Mọc dày nấm rêu

Lối cuối mường

          Nhện bầy chăng lưới

Cơm sáng

          Phải gói đựng đáy đếp

Bữa tối

          Không dọn bát bày mâm

Bày mâm

          Miếng ngon Tạo cướp

Dọn bát

          Mắt quạ Tạo nhìn

Nhà có gái đẹp

          Tạo hỏi sục tìm

Nhà có trai lớn

          Bắt phu phải dịch

Lúa mới uốn câu

          Tính sưu đòi thuế

Ngô vừa đen râu

          Trừ công phạt nợ

Gậm sàn không còn

          Phân trâu, phân lợn (1)

Có ao phải đành

          Ao cạn, ao khô

Tìm kiếm miếng ăn qua ngày

Củ mài rừng sâu

          Có đâu đào mãi

Củ ráy, củ nâu

          Ngứa chát tội đời

Người mẹ nào đêm khuya

          Giục gọi:

“Dậy! dậy đi con

Dậy đi làm

Con còn phải lấy chồng”

Con ốc bò lên đỉnh núi cao

Con hến nằm sâu nơi suối vắng

Thân cò đầu thác cuối ghềnh

Gieo neo một đời lận đận

Phận nghèo

          Mòi mòn chờ người cứu giúp

Ơn cao dày

          Ai độ thế phù nhân

Khăm Sam hết rồi

          Ai người nối gót

Nhà Khăm Panh

          Li loạn lầm than

Ba chàng trai Mường La

Anh Phụi

Anh Thinh

Anh Giá

          Đưa đơn đòi giảm

                   Thuế nặng sưu cao

Mười hai hộ nghèo

          Được chia ruộng đất

Núi rừng nhắc mãi tên anh

Phố Chiềng Lề

          Anh Thịnh

          Anh Phúc

          Anh Lanh...(2)

Vận động nhân dân

          Bền gan chiến đấu

Tiếp tế nhà tù

          Nuôi giúp Việt Minh

Chớp thời cơ

          Vùng lên quật khởi

Giành Tự do - Độc lập non sông

Muôn lòng

Hướng về mặt trời mọc

Lật đổ ách Tạo - Phìa

          Xóa bỏ xiềng gông

Núi rừng không còn

Bóng lang sa ác độc

(1) Ý nhà nghèo không có gia súc

(2) Tòng Lanh - Chú ruột bà Tòng Thị Phóng - Bí thư TW Đảng, trưởng ban dân vận TW.

Cơn gió chạy dài

          Theo thung núi

Nghìn vạn người

          Cất tiếng ca vang

Đường vào bản

          Không vướng cành lau, cành dướng

Lối lên nhà

          Chập chờn đàn bướm lượn

Mùa xuân gái trai

          Hái bông ban trắng

Quả còn lửa bay

          Bảy sắc cầu vồng

Cánh đồng rộn ràng

          Nhịp chiêng, tiếng trống

Bản làng vui

          Hội té nước cầu may

Từng lứa đôi

          Lội dòng nước chảy

Tay cầm tay

          Ánh mắt đắm say

Hoa bưởi trắng

          Búp thon em hái

Nắng xuân vàng

          Mái tóc nhẹ bay

Xanh xanh cánh đồng

          Đồi núi ngất ngây

Hương sữa lúa

          Trổ đòng đơm hạt

Ngô phất cờ

          Thẫn thờ cô thiếu nữ

Chiếc piêu hồng

          Che má thắm hây hây

Trời đã hết rồi

          Tăm tối những ngày

Trả lại cho ta

          Cuộc đời đổi mới

Đường làng

          Ríu ran tiếng cười giọng nói

Bầy trẻ thơ

          Vui cắp sách tới trường

Người già

          Đón mừng có ngôi nhà mới

Kể chuyện lời thương

          Gây dựng bản mường

Dặn dò cháu con

          Đi theo hướng mặt trời

Có Đảng, Bác Hồ

          Soi đường chỉ lối

Anh Tô Hiệu ơi!

Mầm đào ngày nào

          Tay anh ươm trồng

Nơi ngục tối

          Những nụ hồng chớm nở

Nắng xuân về

          Tỏa ấm trời cao

Màu lá non tơ

          Xanh màu hy vọng

*

*    *

Hai mươi bốn tuổi xuân

Chưa xuân nào

          Anh Giá vui đến thế

Tiếng Pí trong lòng(1)

          Ngân lên khe khẽ

Lý tưởng Đảng

          Chói chang hồn trai trẻ

Nhiệm vụ vinh quang

          Lời trao lặng lẽ

Chi bộ giao cho anh

          Một ngày nắng đẹp

Dẫn đường đoàn tù Cộng sản

          Vượt ngục Sơn La

                   Về chiến khu cách mạng

(1): tức Pi Pặp: Một nhạc cụ của dân tộc Thái

 

*

*          *

Con ong tìm hoa

          Say hương mật ngọt

Con chim đón ánh mặt trời

          Cất tiếng ca vang

Con thuyền yêu biển

          Căng buồm gió lộng

Con sóng ru bờ

          Suối vắng nằm mơ

Ơi đỉnh núi Hài

          Ủ bao huyền thoại

Rồng thiêng từ đâu

          Đậu núi bản Lầu

Núi bản Cọ

          Ngực tròn cô gái Thái

Mó nước trong lành

          Hát dưới trăng khuya

Đêm nay ta dạo quanh

          Phố nhỏ Chiềng lề

Nghe trăn trở

          Quê hương mình không ngủ

Những ngả đường

          Về đây hội tụ

Ngọn gió Lào

          Thao thức sóng Đà Giang

Bao nao nức

          Miền quê quen thuộc

Búp Lạnh, Tạ Chan

Tà Hộc, Phiêng Ban

Tà Xùa, Hang Chú

Làng Chếu, Xím Vàng…

Khắp mọi nẻo đường

Hướng về chiến khu cách mạng

Những ngọn núi

          Trông lên núi Tản

Những dòng suối

          Dòng sông

Xuôi dồn về Sông Hồng - đất mẹ

Cánh đồng, bản xóm, làng quê

Sương mù tan

          Ánh mặt trời bừng sáng

Con đường dải lụa giăng ngang

Tiếng khèn ngân vang triền dốc

Cuộc đời xưa gian truân khó nhọc

Cuốn theo dòng thác đổ vực sâu

Con sông Đà nhuộm màu máu hận

Thấm đất lành

          Những bản nhỏ mù sương

Từ bao đời

          Tiếng gọi đau thương

Trời cao, thung sâu

          Ai người thấu hiểu

Núi lại núi

          Mấy tầng chất ngất

Thung gần, thung xa

          Gió quất nắng thiêu

Đất thương yêu

          Đất nói bao điều

Đáy lòng ta

          Dâng trào nước mắt

*

*       *

Ngày mùng 3

Tháng 8

Năm 1943

Ngày ghi dấu chiến công

          Người anh hùng bản Cọ

Hai mươi bốn tuổi xuân

          Muôn đời ca ngợi

Đưa đoàn tù cộng sản

          Vượt ngục thắng lợi

Anh như con đại bàng đỉnh núi

Đợi bão tố về

          Vỗ cánh tung bay

Con hổ thiêng

          Giấu mình vách đá

Chợt gầm lên

          Trời xanh xao động

Con voi đầu đàn thét gọi

Lũ cáo, cầy bỏ bầy

          Tháo chạy

Sóng sông Đà

          Vẫn cuồn cuộn chảy

Thác ngang trời

          Dội đất chuyển rung

Chông gai nghìn núi

          Cản đường

Suối khe vạn nẻo

          Ngăn lối

Đỉnh nào cao

          Bằng đỉnh Pú Luông

Sương đặc dày

          Đâu bằng Châu Mộc

Đường quanh co Tạ Chan, Tà Hộc

Nối bản làng vắt vẻo tầng mây

Mưa rừng miền Tây

Xối xả đất này

“Xô lở núi đồi để thành dòng chảy”(1)

Tảng đá lớn

          Trượt rơi xuống vực

Cau mặt thành tai mèo nhọn sắc

Cánh rừng nguyên sinh

          Lá cành xơ xác

Sóng dập vùi

          Theo lũ cuộn trôi

Con đường

          Không lối mòn trên cát

Chân đất

          Đầu trần

                   Vượt núi

                             Băng đèo

Mó nước đầu nguồn “Ta xả” cheo leo(2)

Người Xá bao đời

          Làm nương, làm rẫy

Tiếng chày khuya

          Bản Mường bên suối

Bếp than hồng

Người H’Mông giữ lửa thâu đêm

Chặng đường trường chinh

          Dồn nhịp bước chân

Gian khổ chập chùng

          “Tù nhân” thử sức

Đêm khuya

          Anh Giá một mình

                   Thầm khóc

Thương các anh nhiều

          Những người vì nước, vì dân

Anh Bằng

Anh Đáng

Anh Hiểu

Anh Trân

Đi rừng không quen

          Như người miền núi

Cơn sốt chưa tan

          Mắt, môi quầng tím

Đòn thù còn hằn

          Máu ứ thịt da

Dốc lại dốc

          Băng rừng lội suối

Đèo nối đèo

          Vách đá cheo leo

Đường trơn

          Bùn lầy

                   Mưa xối

Cây rừng

          Cản lối bàn chân

Cỏ xước, cỏ gai

          Tầng tầng, lớp lớp

Dây chằng lá kín

          Tối trời

Han

          Lan dày mặt đất(3)

Vắt

          Đuổi theo hơi người

Chân không

          Trèo đá sắc

Tay bám

          Cành mục khô

Mồ hôi

          Cay tràn mắt

Quần áo

          Gai cào nát

Mặc

          Mưa gào, gió thét

Mặc

          Gió Lào, lửa hun

Tinh thần người cộng sản

Luyện rèn thành thép gang

Qua bao bản bao làng

Dân thương yêu đùm bọc

Bát cháo bẹ rau măng

Xẻ chia bao khó nhọc

Đường giao liên

Đường con Mang, con Sóc

Con Mang

          Đạp lá gai cỏ sắc

Buổi sáng

          Ông mặt trời gửi lời chim hót

Con Mang

          Trèo mấy tầng núi cao

Buổi chiều

          Ông mặt trời ngả lưng sườn dốc

Con Mang

          Tìm mó nước khe sâu

Con Sóc chuyền cành

          Cây không lay động

Con Sóc leo cây

          Chiếc lá không rung

Con Sóc luồn rừng

          Không để dấu chân

Con Sóc nhảy khe

          Không nghe để tiếng

Tiếng con hổ gầm

          Hổ ở rừng gần

Tiếng con Voi thét

          Voi ở núi xa

Đi bẫy, đi săn

          Biết gà hoang, gà bản

Biết lối có nhà

          Biết lối đi nương

Con suối cạn

          Lũ ống lở đá

Con nước lặng

          Ẩn giấu dòng sâu

Xuống đường dốc

            Gậy chống phía trước

Leo đèo cao

          Gậy đẩy phía sau

Ăn rau rừng

          Tìm lá sâu bò sâu đục

Uống nước cây rừng

          Tìm ống nứa, ống tre

Ngủ rừng

          Làm sàn kê, sàn đỡ

Đốt lửa hồng, lửa đỏ thâu đêm

Thú hoang đại ngàn biết sợ

Thú lạc rừng lạ còn e

Thợ săn biết người làm dấu

Người lành lỡ đường còn thương

Dân mình sáu mường, mười bản

Còn mãi gần nhau một sắc áo chàm

Vất vả ngược, xuôi chẳng quản

Thương người như thể thương thân

Đường dài nước muối ngâm chân

Lo chăm thuốc bài mỏi gối

Tìm câu ân cần hỏi han

Bữa ăn, giấc ngủ ấm hơi

(1)Thơ Hằng Tâm - Tổng biên tập tạp chí Văn nghệ Sơn La

(2)Người Xá thường làm nhà ở đầu nguồn nước: Ta xả

(3)Han: Cây ngứa như bị nọc sâu bọ nẹt

*

*  *

Kể chuyện bốn người tù

Giả làm người Thái

Anh Giá nhận ruột thịt họ hàng

Đến Pắc Ngà

          Sông Đà sóng dữ

Chuyến viếng thăm

          Cách trở nghìn trùng

Con nước lớn

          Gầm gào hung tợn

Cuốn đổ cây rừng

          Hất trôi xuống vực

Sông không cho ai cất tiếng gọi đò

Con nước đỏ hận lời thách thức

Đường Tà Hộc

          Biết bao khó nhọc

Lại vượt rừng

          Rẽ lối Chiềng Đông

Phần thì tránh

          Quân thù truy nã

Phần phải lo

          Ứng phó thành công

Đoàn tù chia làm hai nhóm

Nhóm đi đầu

          Anh Giá

          Anh Hiểu

          Anh Trân

Xuyên rừng như người mường bản

Thăm ong

          Tìm cột

                   Hái măng

Chuyện trò nói bằng tiếng Thái

Anh Giá gặp quan quản người H’Mông

Xin gạo nấu ăn

          Mời hai người bạn

-“Canh giùm quan quản bọn tù cộng sản

Chúng vừa vượt ngục trốn mấy hôm nay

Chắc chúng sẽ qua đây sớm tối

Mày nhớ phải tận tay khám xét

Súng ngắn hai khẩu chúng giấu trong người

Nhớ đếm đủ 100 viên đạn

Bắt được nó ta thưởng nhiều à

Muốn thứ gì quan trên cũng có

Đến giờ quan phải tìm chỗ nằm

Cơn thuốc phiện đang làm quan đói”

                        ***

Lại nói chuyện

          Người ở phía sau

Nhóm

          Anh Bằng

          Anh Đáng

Giả làm người đi buôn

Cuộc đời gian truân vất vả

Kiếm ăn lần hồi qua ngày

Ngược xuôi

          Bán diêm, bán muối

          Mua nấm, mua măng

          Đổi sa nhân, cánh kiến

Trăm bản, mười mường

          Quen chân tìm đến

Lưu lạc xứ người

          Trải khắp muôn nơi

Chợt vó ngựa

          Từ đâu phi tới

Thằng tri châu

          Trừng mắt quát hỏi:

-“Chúng mày bốn thằng sao chỉ có hai

Hai thằng nữa ở đâu khai báo”?

Anh Bằng ngọt ngào dạ thưa:

-“Hai anh em tôi

Ngược xuôi buôn ngược

Muối vừa bán hết

          Diêm ế mấy bao

Đây! Quan lớn tri châu xem ạ!”

Thằng tri châu ra lệnh khám xét

Tra hỏi giấy tờ rồi nói bâng quơ

-“Các ngươi đi đâu?

Quen ai xứ Thái?”

-“Dạ! bẩm quan

Chúng tôi về Hà Nội

Lo vội cất hàng

          Rồi lên gặp cụ

Cụ xứ Tùng là chỗ người nhà

Chắc quan ngài biết danh cụ xứ”

Hắn chớp mắt đổi giọng hiền từ

-“Ừ ta biết cụ cai lục lộ

Nhớ lần sau có giấy cụ cho

Nơi ăn nghỉ vào nhờ Phìa Tạo

Truyền lệnh tri châu

          Làm cơm đãi khách”

Hai anh em xiết đỗi mừng thầm

Chắp tay cúi chào quan châu lễ độ

*

*           *

Đường Tà Làng nhẹ đỡ bước chân

Tối ung dung ngủ nhà quan bản

Một ngày đến trạm Mường Sang

Cao nguyên nắng vàng rực rỡ

Đỉnh Pú Luông năm người gặp gỡ

Giọt nước mắt nào xúc động rưng rưng

Giao lao biết mấy dặm đường

Rèn luyện trí can trường cộng sản

Cuộc họp bàn dưới vòm tán lá

Anh Giá làm người lính gác canh

Đường giao liên quen thuộc chân anh

Đất nở hoa lộc biếc đơm cành

*

*       *

Nhóm anh Giá rảo chân đi trước

Màn sương mù che khuất non xa

Chiều bản Bông khói ấm mái nhà

Xua giá lạnh một miền sơn cước

Đêm yên tĩnh

          Đất người xứ lạ

Nghe xôn xao

          Anh Giá nhớ bản mường

Quê hương ơi

          Sắp gặp người thương

Em mỏi mòn

          Chờ trông

                   Ngóng đợi

Ngày mai

          Đích cuối cùng Suối Rút

Việc riêng chung

          Vẹn cả đôi đường

Anh xa em

          Càng thêm nhung nhớ

Càng gần em

          Yêu em nhiều hơn

Một đôi lời

          Cha muốn nói với con

Con thơ nhỏ con ơi có thấu

Cha nhớ con

          Nhớ từng hơi thở

Hương sữa thơm nồng ấp ủ môi son

Con ngoan hỡi

          Chớ khóc tủi hờn

Cha kể nhiều chuyện vui con nhé

Con ngoan à

          Nằm trên lưng mẹ

Say ngủ giấc nồng

          Con ngoan ơi con

Đường cha đi

          Lội suối trèo non

Dồn nhịp bước

          Cùng anh em đồng đội

Non sông

          Núi rừng

                   Ngóng đợi

Người thương khắc khoải

          Chờ mong

Nẻo đường nhỏ

          Cỏ giấu lối chân

Thác đổ

          Rêu mờ

                   Sương đọng

Bản làng chìm trong mây xám

Mạng người lưu lạc rừng xanh

Cha đã thấy tương lai ngời sáng

Nắng hồng tươi

          Ngọn gió thơm lành

Con khôn lớn

          Vui trường vui bạn

Gom bàn tay xây dựng quê hương

*

*      *

Gà gáy sáng

          Giờ lên đường chặng cuối

Suối Rút đôi bờ ngàn kiếm mía vút cao

Sông Đà âm vang

          Sóng vỗ rì rào

Nhớ thuở

          Vua Lê lên Ải Bắc

Bầy giặc xâm lăng

Lũ quân nghịch tặc

Nợ máu xương

          Bay phải trả đền

Ơi Kim Bôi!

          Rừng thiêng nước độc

Đày ải Sơn La

          Chớ hòng khuất phục

Hào quang Khâu Cả

          Tỏa rạng trời xa

Người cộng sản

          Biến nhà tù thành trường học

Lửa luyện thép từ trong lao ngục

Lửa ấm tình đồng chí nhân dân

Lửa bừng bừng hờn căm sôi sục

Thiêu cháy quân thù bằng dũng khí tiến công

*

*          *

Giờ phút chia ly

Đôi ngả đôi dòng

Ba vòng tay ôm

          Tuôn trào nước mắt

Từng tiếng nấc

          Chen lời thầm nhắc

“Giá trở về lánh tạm vùng cao

Chờ dịp chúng tôi cho người liên lạc

Đón Giá vào lớp học đánh Tây

Lật đổ ách Tạo, Phìa tàn ác

Lãnh đạo đồng bào giải phóng quê hương

Đường chúng ta đi

Giữ gìn bí mật

Cho nhiều lần vượt ngục về sau

Cách mạng luôn ghi nhớ công lao

          Người thanh niên Thái

          Quên mình vì sự nghiệp

Gian khổ gieo neo là đường kháng chiến

Giá kiên cường dũng khí đấu tranh

Ngày mai

          Hoa nở thắm cành

Xuân đất Việt

          Hẹn kỳ hội ngộ

Đế quốc, sài lang bạo tàn lật đổ

Tổ quốc mình

          Rạng rỡ non sông…”

*

*      *

Thuyền vừa rời bến xuôi dòng

Anh Đáng

Anh Bằng

Cũng vừa kịp đến

Anh Giá chào hai anh

          Nghẹn ngào từng tiếng

Giơ bàn tay

          Vẫy mãi không thôi

Giờ phút cuối

          Nói sao cho hết

-“Phải đành xa anh Giá rồi sao”

Bốn cánh tay

          Vẫy chào tạm biệt

-“Các anh đi xin cứ yên lòng

Đừng lo cho tôi

Cầu nguyện các anh đi

Mãi được bình yên”

*

*        *

Sông Đà ơi!

          Giùm ta hãy nói

Giây phút thiêng liêng

Trời hết thương rôì

Còn suối Nậm La

Còn đồi Khâu Cả

Còn núi Hài - Bó - Cá

Còn cây đa bản Hẹo

Còn rồng thiêng đậu núi bản Lầu

Xót xa cuộc chia tay

Không ngày gặp lại

Không còn nhau mãi!

*

*   *

Con cá hồi

Vượt ghềnh, vượt thác

Đại bàng bay

          Ngược đỉnh ngàn xanh

Đường dài

          Vạn nẻo uốn quanh

Núi tiếp núi

          Suối khe cản lối

Những ngày rau cháo cầm hơi

Chân chồn

          Gối mỏi

Bùn lầy

          Bùn trơn

Mưa rừng

          Tuôn xối

Một mình lầm lũi

Khăn vắt ngang vai

Quản chi khó nhọc đường dài

Gian nan thử sức

          Chí trai anh hùng

Con cá lớn vẫy vùng sóng cả

Con chim khôn lượn chín tầng mây

Cây ban trải tháng ngày rét giá

Trắng núi rừng tỏa ngát hương bay

*

* *

Rừng Mộc Châu chiều nay đẹp quá

Hoa Pặc Piền nép bờ vực đá

Đóa lan nào ngào ngạt đắm say

Chiếc khèn lá trên tay khẽ hát

Cây chò chỉ đội sương mù đỉnh núi

Lim, sến, màng tang

          Trùng điệp ngút ngàn

Cây dổi, cây dâu

          Vượn nhảy đua đàn

Con Vẹt, con Khướu

          Tranh tổ trên cành cất tiếng kêu vang

Con suối vắng

          Hòa lên khúc nhạc

Gió Pơ Mu

          Vi vút

                   Ngân ru

Chim Từ quy

          Nơi đâu hót lạc

Chim bìm bịp

          Sà ngang đám lá mây, song

*

*   *

Bản mình từ ngày có thằng giặc Pháp

Không còn cây gỗ làm nhà

Chúng phá rừng làm củi đốt

Nấu gạch

Nung vôi

Mở rộng nhà tù

Xây lâu đài

Đồn bốt

Tòa công xứ

          To bằng quả núi

Bao bọc bốn bề

          Cổng kín

                   Tường cao

Nhà Tạo, Phìa

          Dãy dọc

                   Dãy ngang

Tìm gỗ quý

          Lát sàn

                   Ngăn vách

Dân nghèo

          Trú lều

                   Ở lán

Phên tre

          Vách nứa

Cành lau

          Cỏ sậy

                   Tạm che

Dãi dầu bốn mùa mưa nắng

Xót xa cảnh đời cay đắng

Phận hèn

          Nhà dột

                   Cột xiêu

Cha mẹ thương anh cho thôi ở rể

Lo dựng lều chắn gió đậy sương

“Đàn ông cái nhà, đàn bà cái bếp”

Anh gắng sức mình

          Đẹp lòng vợ yêu

*

*   *

Còn gì thiêng liêng hơn lời Đảng gọi

Giải phóng nước nhà tranh đấu vì dân

Muôn triệu người lầm than cơ cực

Ách nô lệ

          Nhà tan nước mất

Nợ giặc thù

Đền trả không thôi

          Thương thay bao kiếp con người

Điêu linh phải chịu một đời đắng cay

Nhớ có lần anh Hiểu, anh Trân đã nói

Dặn dò anh chăm sóc mẹ con em

Thương mẹ cha tuổi già bóng xế

Việc riêng chung gắng làm tốt hơn

Chúng ta chỉ một con đường

Hăng say đánh giặc, yêu thương đồng bào

Cuộc đời mới xuân trào phơi phới

Khắp bản làng múa hát mừng vui

Tương lai tươi đẹp rạng ngời

Độc lập - Tự do - dân mình no ấm

Có tiếng hát nào ngàn xa mời gọi

Nhanh nẻo bước dồn quê nhà ngóng đợi

*

*    *

Chặng đường ngược Đông Khùa, Song Khủa(1)

Sương mù giăng

          Lạnh ướt áo anh

Mưa xác thối

          Bùn trơn bước vội

Vắng bóng nhà

          Không chốn dừng chân

          Không người qua lại hỏi thăm

Đất người xứ khách một thân miệt mài

Khe Lắc Kén, suối Tà Vài(2)

Gió Lào Yên lị

          Dốc dài lửa hun

Nẻo xa hoa mắt chập chờn

Cò Nòi bước mỏi

          Nặng dồn đôi chân

          Mai Sơn chặn cuối tới gần

Chiềng Lề phố cũ người thân ngóng chờ

          Con đường quen thuộc tuổi thơ

Cây đa bản Hẹo trăng mờ hơi sương

          Bó Củng con nước rưng rưng(3)

Ngân vang tiếng hát người thương vỗ về

          Rì rào gió thổi hàng tre

Thoảng nghe khúc nhạc đồng quê vào mùa

          Suối dài biếc ánh trăng khuya

Lẻ loi chim lạc bay về rừng xa

          Nhớ nhiều ánh mắt thiết tha

Ngạt ngào hương bưởi vườn nhà vấn vương

          Đêm sâu chiếc bóng dặm trường

Một mình anh lắng mó nguồn thẳm sâu

          Các anh ơi!

                   Ở nơi đâu?

Nhịp cầu kia!

          Biết gặp nhau bao giờ?

          Thuyền đi có bến có bờ

Núi Hài còn đó vẫn chờ đợi ai

          Tiếng gà vừa giục canh hai

Lời thương gọi cửa: “Liên ơi anh về”

          Đôi tay ngà ngọc lửa nhen

Thương chồng giọt lệ giàn hoen má hồng

          “Thôi em,! Em hãy cầm lòng

Bên nhau thỏa nỗi nhớ mong tháng ngày

          Chúng mình còn cả tương lai

Yêu em anh nguyện xứng người em yêu”

          “Xa con kể cũng đã nhiều

Anh đi nghỉ để con theo hơi mình”

          “Nhìn con gương mặt xinh xinh

Thơm nồng hương sữa ấm tình mẹ con

          Cảm ơn em vẹn lòng son

Cho anh hạnh phúc vuông tròn giấc mơ”

          “Nghe lời chưa hết âu lo

Rạng ngày quan bắt phải cho phủ hầu

          Chắp tay xin được nguyện cầu

Lứa đôi dù bạc mái đầu còn nhau

          Nghĩa tình trọn vẹn trước sau

Piêu hồng gìn giữ đẹp màu yêu thương”

          Dù cho xa cách nghìn trùng

Lời thề còn đó tơ lòng còn vương

Em nhớ từng lời

          Câu chuyện thuở xưa

Mười sáu, mười bảy

          Tuổi em vừa lớn

Tình cờ

          Gặp em bên suối

Lời thương anh chưa kịp nói

Lá hát rì rào

          Mây nước lặng trôi

Hàng tre nghiêng mình xõa tóc

Em thẹn thùng

          Ánh mắt anh đắm đuối

Giẫu nỗi lòng

          Em yêu say mê

Mỗi lần em gội đầu khe mó

Ống bương, ống bầu

          Anh ghé hứng thật lâu

Anh khen đôi tay em ngà ngọc

Bóng anh đổ dài che bờ vai em

Em nhớ có lần anh ôm ngực em

Vuốt nhẹ mái tóc bờ vai buông xõa

Anh nói

          Suốt đời anh yêu em mãi

Như sao Khun Lú, Nàng Ủa trên đỉnh núi Hài

Núi Hài ngàn năm

          Soi mình bên suối

Dòng Nậm La ngân khúc tình ca

Anh nói

          Mỗi lần anh xa quê hương

Anh nhớ lắm cánh đồng, mó nước

Anh gọi em là hoa của mường của bản

Anh giữ trọn hình em trong trái tim anh

Em lặng nhìn anh giấc ngủ thật êm

Gương mặt con giống anh đến thế

Anh bảo con làn da giống mẹ

Đẹp mịn như hồi em vừa lớn lên

Hơn mười ngày anh đi

Em ngóng đợi

          Từng đêm khắc khoải

Ngọn đèn khuya

          Cùng em thao thức

Anh thương ngôi nhà

          Tay em vun vén

Thơm hương rượu nồng hơi ấm lửa nhen

          Ánh mắt em tha thiết dịu hiền

Như mó nước tắm hồn anh trong mát

(1)Địa phận huyện Mộc Châu

(2)Địa phận huyện Yên Châu

(3)Bó Củng nghĩa là mỏ tôm, mùa mưa tôm đến rất nhiều.

*

*   *

Chợt tiếng quát

(Khiến lòng Liên tan nát)

-“Thằng Giá đâu?

Phải dậy cho mau!

Mày đưa đường bốn tên tù Cộng sản

Giải nó đi lên phủ nộp quan”

Liên kêu khóc:

-“Chồng tôi bị oan!

Chồng tôi chỉ biết lo làm ăn

Gánh hàng thuê vào Chiềng Khương, Mường Hung

Chồng tôi không làm gì nên tội

Không được bắt chồng tôi!”

Thằng quan bản sai hai thằng lính dõng

Trói cùm anh Giá tại nhà

Đẩy anh xuống cầu thang mờ tối

Liên vào buồng ôm con chạy vội

Nghẹn ngào từng tiếng rã rời

“Anh ơi…

          ….mẹ con em…

                   …thương anh nhiều lắm…!

Anh Giá ngoảnh nhìn mẹ con lần cuối

-“Em yên lòng

Anh không làm gì sai trái

Rồi anh sẽ trở về nay mai”

Con đường nhỏ bóng anh dần khuất

Liên dõi nhìn mắt lệ chứa chan

Liên ôm con trong lồng ngực ấm

Giọt nước mắt tràn trên gương mặt con

*

*   *

Dinh quan phủ Cầm Ngọc Phương

Dãy dọc mười hai gian

Tám gian nhà ngang hình thước thợ

Ba năm sơn tràng

Kiếm gỗ Mường Sang

Gỗ dâu, gỗ chò

          Vực sâu núi đá

Năm năm tìm

Gỗ lỉ, gỗ sâng

          Rừng Bó  Mười, Cao Pha

Đường trơn

          Chân đất

                   Vai trần

                             Khiêng vác

Mây, song Mường Chiên(1)

          Năm ròng kéo rút

Xuôi Sông Đà

          Bến Tạ Bú chất kho

Trăm phu phen

          Dựng nhà mười năm

Nghìn người lo phục dịch chưa hết việc

Nhà thuê người trồng hoa, xén cỏ

Sỏi đẹp Kim Bôi rải lối

Trăm lồng to nhốt chim kêu vượn hót

Vượn lông đen tay dài đánh võng

Khỉ mặt trắng, mông đỏ trèo đu

Chim Tắng lo

          Tiếng vọng xa xa

Chim Tơ rộc

          Tiếng gù khe khẽ

Con Yểng

          Biết nói tiếng người

Con Khướu

          Gọi mặt trời buổi sáng

Con Sóc đuôi bồng

          Nhảy nhót trong lồng

Con Cầy hương

          Chân xích buộc cột

Con Hươu

          Vướng chà nằm cũi

Con Gấu

          Thò tay ô lưới sắt xin ăn

Con mương, con máng

          Dẫn nước quanh vườn

Con nước đến hồ rộng giữa cánh đồng

Hồ rộng

          Người cuối bờ khó nhìn thấy bóng

Ở giữa có hòn đào nhỏ thê thiếp tri phủ nằm chơi(2)

Tri phủ đi một bước

          Có người hầu hạ

Tri phủ nằm nhà

          Có người gác canh

Chỉ huy đội lính dõng

          Là thằng cai Bánh

Khét tiếng bạo tàn

          Uống máu người không tanh

Hắn trung thành như một con chó

Con chó quen hơi thuộc tính ông chủ

(1)Thuộc huyện Quỳnh Nhai

(2)Hồ này, nay thuộc Công ty Thủy sản I Sơn La.

*

*   *

Thằng Chánh xứ Cút Xô

Lệnh cho thằng Phương tri châu:

“Phải bắt thằng Giá

Khảo tra

          Xét hỏi

Buộc nó nhận là thằng có tội

Đưa tù Cộng sản trốn về vùng xuôi

Có thế tôi có thể ở được với ông

Ông không có cớ gì mất chức

Cùng thằng cai Bánh

          Còn tìm được gái

Được nằm hút thuốc phiện thâu đêm

Được nâng ly dưới ánh đèn màu

Ngắm lưng ong, ngực tròn con gái Thái

Quan trên không trách

          Ông không trị được dân bản bản xứ

Còn khen chúng ta

          Ban thưởng bạc vàng”

   *

*    *

Tri phủ Cầm Ngọc Phương

Cổ thắt caravat

Mặc complê

Ve áo dài Bắc đẩu bội tinh

Ngồi dưới ảnh Bảo Đại

Bên trên treo cờ tam tài

Hai bên hai thằng

          Thông phán, thư ký

Giọng ôn tồn, thương người

-“Cháu Giá!

          Trót dẫn đường Cộng sản

Trốn theo đường nào

Nói quan tha tội”

-“Dạ!

          Cháu chỉ đi buôn

          Cháu không đưa tù đi trốn”

Tri phủ Cầm Ngọc Phương

Đổi giọng cầm thú

-“Tổ chức tay nóm chất mương

Có những đứa nào?

          Khai mau!

Nếu không mày sẽ bị róc xương”

-“Bẩm quan lớn!

Cháu không biết ạ

Cháu chỉ biết làm ăn lương thiện

Chăm nuôi vợ yếu con thơ”

Hắn cười

          -“Hơ!Hơ!

Giá ơi!

          Tao bắt được mày

Mày không sống được rồi

Mày khai ra tốt hơn cho tao

Mày không khai

Tao cũng làm được câu

Người Thái trị vì người Thái

Chức quan châu tao giữ được

Ngài chánh xứ Cút Xô hẳn ngài rất vui”

          *

      *       *     

-“Cai Bánh đâu”?

(Bánh thò mặt nhe răng)

Cười “Ục!Ục!

Dạ! Con!

Con luôn là chân tay của cụ”

Tên đao phủ trần gian

Trổ món nghề quen thuộc

Đòn roi tới tấp

Đánh bất cứ chỗ nào

Đánh bằng cái gì tùy ý thích

Cành cọ

Mây đất

Mạy lụi(1)

Roi da bò

Cuốc chim

Cùi tay

Đầu gối

Sáng

Trưa

Chiều

Tối

Con chó săn còn non

Vừa chạy vừa tập cắn

Đi nửa quả đồi

          Thấm mệt

Qua một chặng suối

          Đứt hơi

Con chó săn khôn

Chạy trước vó ngựa

Cẳng lùn

          Mõm ngắn

                   Răng cùn

Xông pha

Không ngại thú lạ

Không quản rừng thẳm suối sâu

Trung thành theo lệnh chủ

(1)Mạy lụi: Có nơi còn gọi cây cán gáo, có đốt, tròn, cứng

*

*     *

Thằng Bánh vừa đánh vừa nói nửa mồm

-“Phải đánh!

Đánh thật nhiều tao mới tỉnh rượu

Tỉnh rượu

          Đêm còn đi bản tìm gái

Quan phủ cho tao mượn ngựa đẹp

Quan phủ cho tao cưỡi ngựa khôn

Chơi gái bản gần

          Như uống rượu cần chua nhạt

Chơi gái bản xa

          Rượu ngọt sôi lên cần trúc

Quan lớn giao cho tao

          Được khóa hầm bia

Quan lớn giao cho cả tủ rượu quý

Dưới bếp đầy thịt con nai, con nhím

Quan thù lao bồi dưỡng cao trăn, mật gấu

Quan thưởng cho tao nhiều dây xà tích

Quan ban cho tao nhiều bạc vàng, chức tước

Giá ơi!(1)

Số mày khổ rồi

Mày sinh vào năm đói

Cả đời mày đói

Mày đói

Không được một miếng ngon

Tao là thằng được sung sướng

Được làm quan to

Nhiều tiền

Được nhiều gái yêu

Được đánh mày nhiều

Đánh mày nhiều

          Quan tao hả dạ

Đánh!

Đánh để mày khai ra

Tổ chức Tay nóm chất mương

Đường dây tù Khâu Cả

Chúng nó là những đứa nào?

Chúng nó trốn ở đâu?

Khai mau!

Khai mau!”

Hắn càng đánh càng gào

Hắn cành gào càng đánh

Anh Giá mặt tóe máu

Người nhũn như tàu ráy nướng

Tiếng rên

          Lịm dần…

                   Lịm dần…

-“Bọn bay!

Lấy nước cống ao

Dội vào cho tỉnh”

Thắng Bánh lại đánh

Roi da bò lằn tím thân mình

Roi da bò nhuộm đỏ máu anh

-“Đánh!

Cứ đánh!

Đánh cho bao giờ khai ra mới chịu”

Hơn mười ngày đường xa sức yếu

Anh ngất nhiều lần trong trận mưa roi

Tiếng thằng tri phủ thủ thỉ bên tai:

-“Quan thương cháu mảnh khảnh nhỏ gầy

Thằng Bánh đánh cháu nhiều

Chắc cháu bị đau

Cháu khai ra đi thì cháu được sống

Cháu còn trẻ

Vợ đẹp con thơ

Cháu là người có học

Cháu khai ra đi

Khai ra rồi quan tha tội

Quan ban cho nhiều bạc, nhiều vàng

Tìm cho việc làm

Gần dinh quan phủ

Rồi cháu sẽ có nhà cao cửa rộng

Có của ăn của để dư thừa”

Anh Giá gượng từ từ đứng dậy

Chắp hai tay trước ngực: “Thưa quan!

Cháu không đưa tù đi trốn

Cháu không biết hội Tay nóm chất mương”

Rồi anh đổ xuống

Như cây rừng lao thác

-“Bay đâu!

Ném xác hắn vào nhà ngục

Không kẻ nào được cho ăn, cho uống

Không thuốc thang

Không chiếu chăn

Không kẻ viếng thắm

Cùm khóa chặt

Canh phòng cẩn mật”

(1)Giá:Tiếng Thái nghĩa là đói

*

*       *

…. “Mẹ ơi!

Đêm nay con gọi mẹ

Mười bốn năm qua

Con mơ gặp

Then trời ơi

Xin đừng đóng chặt

Cho con gặp một lần thỏa nguyện

Thuở ấu thơ

Mẹ vội bỏ con đi

Nay con lớn

Con tìm về với mẹ

Công ơn cha

Con chưa đáp đền

Phận chưa tròn

Nhờ dâu hiền chăm đỡ

Hai cháu lớn khôn

          Ngày càng ngoan hơn

Từ ngày chú thím

Đón hai anh em con về nuôi

Ơn dưỡng dục lòng con ghi nhớ

Ngôi nhà đất con chưa sửa sang được

Đất bảo Cọ mình nặng nước mắt cha ông

Con đường mòn con tìm dấu chân

Lối thưở xưa cha đi nương, đi rẫy

Bờ ruộng, bờ ao, sườn non, đầu suối

Bòng hình cha cho con gặp một lần thôi

Liên ơi!

Sợi mây rừng đầu sàn anh chưa kịp chuốt

Buộc bậc cầu thang lỡ em bước trượt

Anh không được cùng em

          Sau buổi lên nương

                   Ra mó nguồn lấy nước

Hương bưởi thơm làn tóc em bay

Hôm nào anh cầm tay em ngà ngọc

Ánh trăng ngời lên mắt em

Anh nói suốt đời yêu em mãi thôi

Anh nhớ bao lần gần em bên bếp

Em chẻ bó đóm tre ngâm

Ánh lửa hồng ửng đôi má thắm

Mùa xuân ngập ngừng bước bên cầu thang

Con họa mi cất tiếng hót vang

Ôi sao anh nghĩ đến nông nỗi tái tê

Không được cùng em nuôi con khôn lớn

Anh không còn được nghe tiếng các con nô đùa

Nghe lời nuông chiều âu yếm con thơ

Các con yêu ơi!

Khi lớn lên các con thấu hiểu

Nỗi lòng cha yêu thương dành cho con

Cha mong các con có mùa vàng trái chín

Dậy hương thơm mật ngọt dài lâu

Từ nỗi lòng rung động thẳm sâu

Cha biết ơn anh em tù Khâu Cả

Bác Hiểu, bác Trân cưng chiều con lắm

Dành phần quà tù ngục đến thăm

Bác ân cần chăm sóc hỏi han

Khi khôn lớn các con về thăm Bác

Khắc ghi những lời Bác dạy khuyên

Anh Uốn kính yêu của em ơi!

Sao anh không sợ hiểm nguy

Vượt hàng rào lính đêm canh gác

Anh đưa cơm cho em ăn

            Nấm nướng, măng rừng bản Cọ

Cá vùi than tro

Có phải Liên bận con thơ

Nhờ anh đưa giúp?

Anh lo cho em chưa có ngôi nhà

Bàn với nội ngoại họ hàng quyên góp

Anh khuyên nhủ em

Tìm nương

Tỉa ngô

Trồng sắn

Gắng làm thuê

Dạy học vùng xa

Đỡ đần giúp Liên nuôi con khôn lớn

Có chí vươn lên nối nghiệp cha ông

Anh Bằng

Anh Đáng

Anh Hiểu

Anh Trân

Có thể em không được gặp lại các anh

Dù cảnh đời tối tăm tù ngục

Em mong các anh được mãi yên lành

Em mong các anh được mãi tự do

Một mình em về nơi chín suối

Em nhớ các anh

          Cây nêu đẹp giữa trời

Em gọi các anh

          Khi hồn em về thăm bản

An ủi niềm thương giúp Liên vượt qua

Các anh về thăm em đấy ư?

Không!

Không!

Không bao giờ các anh bị bắt!

Con đường đấu tranh dù máu chảy đầu rơi

Dù bão tố phong ba mây đen phủ tối trời

Ta sẽ thắng!

          Lũ giặc kia phải chết!

Dù kẻ địch có dã man tra tấn

Em quyết không khai ra đâu

Kẻ thù đừng hòng buộc em khai

Nhằm giết hết các anh trong ngục

Anh Thinh

Anh Phụi

Anh Xuân

Tổ chức Tay nóm chất mương

Gắng làm thay việc của em

Có thể em bị chúng hành hình

Em tiếc tuổi trẻ của mình

Chưa cống hiến được nhiều cho cách mạng

Bản mường còn chịu cảnh lầm than

Đêm tối  mịt mù

Bao bóng ma rình rập

Em muốn ngắm ánh trăng

Ánh trăng nhìn em qua khe cửa thấp

Ánh trăng ngời lên trên đỉnh núi Hài

Chân tay của em kẻ thù khóa chặt

Sao toàn thân em ê chề buốt nhức

Chừng như xương khớp rụng rời

Thằng Bánh đánh em suốt cả ngày qua

Giờ tỉnh lại em biết mình còn sống”

*

*    *

Hơn hai mươi ngày chúng tắm anh trong máu

Trăm phương ngàn kế, dụ dỗ khảo tra

Nợ nước, thù nhà càng thêm chồng chất

Rạng ngời tấm gương bất khuất kiên trung

Một lòng một dạ, vì nước vì dân

Tình riêng vằng vặc mảnh trăng cuối rừng

Hai mươi bốn tuổi xuân đi vào lịch sử

Một mốc son trước Cách mạng thành công

*

*   *

Kể chuyện

Thằng cai Bánh

Thằng tri châu Cầm Ngọc Phương

Thằng chánh xứ Cút Xô

Bộ ba họp ở dinh quan phủ

-“Kính thưa ngài Chánh xứ!

Vâng lệnh ngài

Bản phủ hơn hai mươi ngày qua

Đã khảo tra tên Lò Văn Gía

Hắn một mực nhất quyết không khai

Không nhận là người đưa tù đi trốn

Không nhận là người “ Tay nóm chất mương”

Nay!

Xin ngài ý kiến

Cho biết đường phủ quan xử lý”

Dứt lời Cầm Ngọc Chương

Thắng cai Bánh cúi mặt, quì gối

-“ Thưa hai ngài cấp trên

Dạ!Bánh tôi có tuổi nghề thâm niên

Dốc hết sức mình tròn bổn phận

Tận tụy công việc được giao

Đánh thật nhiều buộc thằng Giá khai báo

Dụ dỗ đường mật trăm nghìn thủ đoạn

Phải đành bất lực thua tên Cộng sản nòi

Hắn đã đượn bọn tù tôi luyện

Qúa đỗi thành công

Khí phách anh hùng”

Bánh lặng tiếng nhìn thằng Chánh xứ

(Chừng như hắn vừa lỡ lời)

Thằng Chánh xứ giấu mặt dửng dưng

Chau đôi mày

Thành một đường kiếm sắc

Hắn đưa tay lên cằm

Kéo một vạch ngang

Tay kia cầm mũ quẳng xuống đất

Thằng Bánh hồn xiêu phách lạc

Tưởng mình bị cắt cổ trôi sông

“Dạ!Dạ!

Xin ngài rộng lòng độ lượng!”

Hắn bừng tỉnh

-“Dạ!Dạ!

Con đã hiểu

Xin vâng lời ngài truyền dạy”

*

*   *

Trời miền Tây

Ngững ngày cuối hạ

Cái nóng oi nồng báo hiệu cơn mưa

Cơn mưa cuối mùa thường khác lạ

Buổi sáng ông mặt trời nhô lên sườn núi

Con “bắt cô trói cột” ngân vọng thung xa

Con Tắng lo mỏ vàng lông màu chả

Chợt vụt cánh bay qua

Đậu xuống ngọn đa

Phồng mang kêu hót

Tiếng chim não ruột lòng người

“Trời ơi…trời ơi…trời ơi…”

Con chim gáy

“Cúc cù cu…cúc cù cu”

Từ rừng loi bản Cọ

Vắt qua cánh đồng

Qua dòng suối Nậm La

Người xa nhà muốn rơi nước mắt

Anh Giá khát khao

Được về thăm

Những người thương yêu thân thiết

Nhớ lắm thương nhiều

Ơi, bản Cọ ơi!....

*

*   *

Thằng cai Bánh

Tay cầm con dao

Tay cầm cây roi

Đai ngang lưng

Khẩu súng ngắn

          Trong bao da bò bóng loáng

Hắn cùng ba thằng lính dõng

Áp giải anh Giá

Từ dinh quan phủ

          Xuôi đường Mường La

Dừng lại

          Ngang cầu bản Cá

-“Giá ơi!

Tao cho mày xuống tắm

Chắc đây là lần mày tắm sướng nhất trong đời

Mày có thích tắm ở Cầu Đá không(1)

Hay thích tắm hang Thẳm Tát Tòng(2)

Vừa bơi vừa gõ nhũ nhạc

Men bờ vách dựng

Thả mình bay trong không trung?

Thôi! Mày nên tắm chỗ này

Có nhiều người đi qua nhìn thấy

Mày nhìn thấy họ

Mày có sướng không?

Tao chiều mày

Tao phải mài con dao

Con dao quý của tao

          Lâu chưa được mài

Con dao Mèo

          Chắc nhà mày chẳng có

Việc của mày hôm nay

          Phải đi nhổ cỏ

Mộ quan Tây

Giao cho phủ chăm nom

Luôn phải biết làm đẹp lòng ngài chánh”

-“Mộ ngài là người dày công khai hóa

Đem ấm no cho mường bản ta

Quê ngài ở phương trời xa lạ

Mẹ cha ngài gửi nhờ đất chôn”

Nhà ngươi phải làm cho ta nổi tiếng

Bằng cái chết của người chăm mộ phần

Đã nhắm mắt bên mồ quan Pháp.

Mộ thằng quan Pháp

Nằm dưới vách đá nghiêng nghiêng

Tảng đá chờ ngày rụng sập

Vệt cây rừng in những hằn đen

Tảng đá loang màu rêu trắng

Dây rừng bò như một bầy trăn

Ngoằn ngoèo thả mình đu đưa trước gió

Đêm đêm nghe tiếng mèo hoang

Sơn dương, lợn rừng húc ủi

Trâu bò qua lại giẫm đạp

Chó đẻ, cỏ xước đua nhau mọc

Muông thú ăn quả rừng gieo hạt

Chuột hôi làm tổ lùm gai

Cụ già bản Cá kể lại

Nơi đây là nghĩa trang

Ghi nhớ một thời ông cha chống ách ngoại bang

Muôn vạn người dựng cờ khởi nghĩa

Chống quân bạo tàn

Giải phóng quê hương

Bao anh hùng đời đời yên nghỉ

Pháo đài Dua Cá uy nghi trầm mặc(3)

Cánh đồng Sam Kha thầm nhắc(4)

Hát mãi bản trường ca bất khuất anh hùng

Tươi đẹp muôn lần tổ quốc non sông

Mồ thằng quan Pháp

Không kẻ viếng thăm

Chỉ những tù nhân lao dịch giam cầm

Bị ép đi làm quang nhổ cỏ

Mộ thằng quan tây

Cỏ làm dang dở

Bỏ một lối dọc bằng nửa đường bừa

Bỏ một lối ngang bằng ba bước trẻ

Mây đen dồn từ Cao Pha, Co Thé

Mây trắng đổ từ Bó Mười, Chiềng Đen

Sấm vọng vang núi Hài

Sấm rền khe Phiêng Ngùa

Gió lùa rừng măng loi, măng dê

Gió xô lùa rừng tre rừng nứa

Tiếng gió nghe ù ù

Tiếng gió nghe ào ào

Thằng Bánh gọi giật lời:

“Giá ơi lại phía cây ổi

Giá ơi về nơi gốc bưởi

Trời muộn rồi tao phải ăn trưa”

Anh Giá đi trước

Ba thằng lính dõng theo sau

Thằng Bánh vòng quay lại

Thình lình tiếng súng nổ

Anh Giá khựng người

Chợt anh vươn thẳng dậy

Quay trừng mặt thằng Bánh

Anh giật tung ngực áo

“Mày bắn đi! Bắn đi!

Thằng phản nòi hại nước

Mày giết một mình tao

Không thể giết được phong trào cách mạng

Cách mạng nhất định thành công

Lũ chúng mày phải đền nợ máu!”

Thằng Bánh như điên như dại

Hắn gầm lên những tiếng thú hoang

-“Chúng mày! Bắn đi! Bắn đi!

Bắn thật nhiều vào hắn!”

Loạt đạn rền vách đá

Dáng anh vòi vọi trời cao

Ngực anh trào máu thắm

Giờ phút cuối cùng anh đổ xuống

Đôi mắt hờn căm không nhắm

Nhìn về phía đồn Tây

(1)Cầu Đá: Cầu bằng đá rất đẹp, đường vào Bản Bó

(2)Hang Thẳm Tát Tòng: Một danh thắng nổi tiếng ở Bản Bó

(3)Pháo đài Dua Cá: ở Bản Cá - xã Chiềng An- Thị xã Sơn La

(4)Cánh đồng Sam Kha: Nơi nghĩa quân anh dũng hy sinh chống quân ngoại bang, thuộc Chiềng An - Thị xã Sơn La.

 

***

Thằng cai Bánh kêu lên

-“Chạy đi! Chúng mày ơi!”

Cơn giông từ đâu dồn tới

Phủ đặc dày núi Hài

Giăng tối trời núi Cá

Dòng Nậm La cuộn sóng

Mặt đất ầm ầm chuyển rung

Chớp xanh rạch ngang trời

Bọn giặc chạy như ma đuổi

Hồn lạc vào chốn rừng thiêng

Đất xé thành mồ đen

Những cành cây hóa những cánh tay

Chặn ngang đường chúng nó

Chúng ngã nhào!

Mặt cày loang vũng máu

Hồn vật vờ bay lên cờ ma

Vía lạc vào lọng mả

Lưới trời bủa vây

Đồn tây đồi Khâu Cả

Bừng bừng lửa cháy

Thiên la địa võng đất này./.

                        Sơn La, ngày 26 tháng 6 năm 2003

                                   DƯƠNG TAM KHA

 

         Hoan nghênh tác phẩm của tác giả Dương Tam Kha- Trường ca Anh hùng Lò Văn Giá.

Tác phẩm trường ca Anh hùng Lò Văn Giá của tác giả Dương Tam Kha là một công trình rất công phu có giá trị sử thi rất đáng khen:

1. Trường ca đã vẽ nên bức tranh núi rừng hùng vĩ của Sơn La, nơi rất giàu tiềm năng tài nguyên. Nơi có nhiều dân tộc đoàn kết, có cuộc sống tươi đẹp.

2. Đế quốc Pháp xâm lược. Bọn thống trị Pháp và tay sai Phìa, Tạo đã bóc lột và đàn áp vô cùng tàn tác làm cho dân chúng đau khổ, đói khát và bị nhục nhã. Trong khi đời sống bọn thống trị sung sướng, thừa thãi, ăn chơi sa đọa, trên sự cung cấp và hầu hạ của nhân dân.

3. Pháp xây nhà tù, đem các tù chính trị, phần lớn là các Đồng chí Cộng sản giam ở đây, với chế độ ăn uống cực khổ và lao động khổ sai, để cho chết dần, chết mòn. Nhưng những người tù Cộng sản kiên cường đã biến nhà tù thành trường học và đã được dân chúng giúp đỡ, lại tuyên truyền dân chúng, nhất là thanh niên, tổ chức ra nhóm "người Thái yêu nước" làm cơ sở lan rộng ra nhiều nơi. Sau này đã làm nên lịch sử "Cách mạng tháng 8" ở Sơn La.

4. Chính nhóm"Người Thái yêu nước" này đã cử anh Lò Văn Giá đưa đường cho 4 cán bộ Cộng sản vượt ngục Sơn La thành công. Bọn thống trị hoang mang vô cùng sau cuộc vượt ngục đó.

5. Bản trường ca "Anh hùng Lò Văn Giá" không chỉ ca ngợi người anh hùng đã hy sinh vì nước, mà bản Trường ca còn:

·        Ca ngợi đất nước tươi đẹp, người dân đều có lòng yêu nước, đoàn kết, giúp nhau.

·        Là bản án kết tội bọn thống trị tàn ác.

6. Xin chân thành cảm ơn tác giả. Và mong rằng tác phẩm này sẽ được phổ biến trong các trường học.

                                                                                 Nguyễn Văn Trân

                                                                            Là một trong 4 người vượt ngục 3/8/1943

                                                                                 Hà Nội, 12/09/2003

 

 

 

Đọc tác phẩm

Trường ca: Anh hùng Lò Văn Giá(1)

            Mấy chục năm trở lại đây, những tác phẩm trường ca hầu như vắng bóng trong đời sống văn học. Và nếu là trường ca viết về một người anh hùng hoặc về một sự kiện lịch sử có ý nghĩa lớn thì càng hiếm người viết động tới và người dọc thì lại càng dửng dưng. Có thể kể ra nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan khác nhau nhưng không thể không thừa nhận một điều: Cảm hứng về người anh hùng đang nhạt đi trong lòng người viết và cả ở phần đông người đọc sách. Tôi đọc Trường ca của tác giả Dương Tam Kha trong bối cảnh đó. Vì tò mò. Cũng còn vì anh là đồng nghiệp dạy Văn cũ của tôi. Tình yêu đối với thơ ca đến gần như là mê đắm của anh thì tôi đã  biết từ lâu. Anh đã có tới hàng trăm bài thơ tình. Nhưng sau hơn hai chục năm cách biệt, cầm trên tay cuốn sách dày dặn của một nhà xuất bản có uy tín, thì tôi sững sờ. Và tôi còn sững sờ đến kinh ngạc; bởi đằng sau cái tên sách mộc mạc có cái bìa không hấp dẫn là những dòng thơ viết về một anh hùng liệt sỹ người Thái trẻ tuổi trào ra như những dòng nham thạch nóng bỏng. Tôi đọc mà không tin nổi ở mắt mình... Tôi cũng đã có thời, giống như anh, lang thang trên con đường Lò Văn Giá của Thị xã từng được mệnh danh là thị - xã - nhà - sàn, hay thẩn thơ trong Bản Cọ, nơi anh Giá đã sinh ra và lớn lên, nhớ đến những người tù số vuông năm xưa lúc đi cõng gạo từ Tạ Bú về nhà tù, dừng chân ngắm hoàng hôn và những cô gái Thái bên suối...Nhưng từ ấn tượng và cảm xúc tới những hình tượng nghệ thuật được chạm khắc và nung chảy lại là một khoảng cách không thể đo được bằng thước đo thông thường.

            Trước khi viết "Trường ca Anh hùng Lò Văn Giá", thầy giáo dạy văn quê hương Thanh Hóa đã sống mê mải với thiên nhiên Tây Bắc, để hồn mình chìm ngập trong những hình tượng ví von duyên dáng nhiều sắc màu của đồng bào Thái, đã khá thông thạo lịch sử chín châu Thái cùng những truyền thuyết, dã sử được kể lại trong những bản tình ca và những sách sử Thái. Anh viết về một xứ sở - quê hương của người anh hùng như đó chính là quê hương thân thiết của mình:

Đất này

          Đất của hoa ban

Hoa ban nở

          Con ong rừng lạc lối

Con ong rừng

          Rung cánh hoa rơi

Để phấn hương thơm

          Rối lòng lứa đôi hò hẹn

Tiếng khèn vuốt mềm làn gió lan xa

Chiều nắng đẹp đỏ nghiêng triền dốc

Xanh biếc ánh trăng

          Một suối tóc mây

Cô gái Thái

          Giấu ánh nhìn đỉnh núi

 

Chiếc piêu hồng

          Che nghiêng ngực tròn trái bưởi...

            Nếu không vì giới hạn của bài viết, tôi sẽ trích dẫn ra hàng chục câu thơ đầy hình ảnh rung cảm như thế. Cần khẳng định ngay một điều: "Trường ca anh hùng Lò Văn Giá" trước hết là một bài thơ dài đắm say về đất nước và con người Tây Bắc trùng điệp, một "bản giao hưởng" từ ngữ về tình yêu và khát vọng. Nhưng với tư cách là một trường ca, tác giả đã dày công xây dựng những hoàn cảnh lịch sử - xã hội đầy kịch tính, những chân dung sắc nét về những người tù Cộng sản đeo số vuông, về đồng bào bị áp bức, về kẻ thù của dân tộc - từ đó lý giải tính cách, tâm hồn và hành động xả thân vì nghĩa lớn của người thanh niên yêu nước Lò Văn Giá. Cấu trúc của bản trường ca được xây dựng khá "kinh điển" từ những xúc cảm trữ tình sâu lắng và tinh tế về quê hương Tây Bắc, tác giả dần dần đưa người đọc vào câu chuyện của bản mường những thời"kẻ xấu thèm chiếm đất chiếm mường" rồi từ đó đi vào thân phận đặc biệt của Lò Văn Giá. Từ hoàn cảnh của người thanh niên Thái Bản Cọ nghèo năm xưa, tác phẩm đã dẫn dắt người đọc cảm thông với suy nghĩ, khát vọng của những người tù Cộng sản bị lưu đầy nơi rừng thiêng nước độc - chính những suy nghĩ và khát vọng đó đã cảm hoá sâu sắc Lò Văn Giá và những thanh niên Thái sau đó tham gia vào hội"Tay nóm chất mương"(2). Tác giả lý giải hành động yêu nước dũng cảm của Lò Văn Giá bằng "hồn vía" của đất đai, sông suối, cây cỏ, và bằng tình thương rất người "Anh thương lắm, thương nhiều mường ta..."

            Tác giả cũng dành nhiều dòng thơ say đắm miêu tả mối tình của anh Giá với người vợ yêu; vì vậy, sự hy sinh quên mình cho Cách mạng của anh càng có điều kiện khía sâu vào lòng tiếc thương và kính phục của người đọc.

            Từ trước tới nay, không hiếm thơ ca, văn xuôi viết về ngục Sơn La(3), nhưng đây là tác phẩm trường ca đầu tiên, mạnh dạn ca ngợi một thanh niên quần chúng Cách mạng tình nguyện bất chấp mọi hiểm nguy dẫn đường cho tù Cộng sản vượt ngục, góp phần quan trọng vào thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa.

            Bằng công phu nghiên cứu sử liệu và tìm hiểu thực tế đời sống, với khả năng nhập thân khá sâu sắc, tác giả đã diễn tả một cách cụ thể và hào hứng những chặng đường dẫn tù vượt rừng đầy hiểm nguy, cả giờ phút chia ly "tuôn trào nước mắt" giữa người thanh niên yêu nước và những người tù Cộng sản rồi sau đó là cuộc gặp gỡ lần cuối đầy yêu thương giữa hai vợ chồng Giá - Liên, và cuối cùng là chuyện Giá rơi vào tay giặc...Hiệu quả thẩm mỹ của tác phẩm đã đạt được khi tác giả đã không chỉ cung cấp thêm cho người đọc những hiểu biết chính xác về lịch sử, mà chủ yếu đã giúp người đọc sống lại với một trong những sự kiện bi tráng và xúc động nhất của lịch sử cách mạng Sơn La thời kỳ tiền khởi nghĩa, đã lay động tâm hồn người đọcbằng tình thương mến và lòng ngưỡng mộ sâu xa đối với người anh hùng miền núi 24 tuổi đời.

            Tôi hiểu vì sao mà nhà cách mạng lão thành Nguyễn Văn Trân - một trong bốn người tù Cộng sản vượt ngục vào tháng 8 năm 1943 ấy đã "hoan nghênh tác phẩm" và viết trân trọng ở cuối cuốn sách"Tác phẩm trường ca Anh hùng Lò Văn Giá của tác giả Dương Tam Kha là một công trình rất công phu có giá trị sử thi rất đáng khen...Và mong rằng tác phẩm này sẽ được phổ biến trong các trường học."

            Và nhà văn Nguyễn Phan Hách trong lời giới thiệu tác phẩm đã đánh giá một cách công bằng "Tâm hồn anh vọng tiếng gió rừng thác reo và những bản tình ca của những cô gái Thái xinh đẹp. Không có tình yêu đắm đuối với miền đất này, không thể có được những cảm xúc thơ như thế.Cái quý của Dương Tam Kha trong Trường ca “Anh hùng Lò Văn Giá” chính là ở điểm này. Mặt khác tình cảm thành kính, nhớ ơn người anh hùng đã hi sinh vì cách mạng là một điều đáng nêu cao cho thế hệ trẻ noi theo."

Tôi nghĩ, giá như anh kiệm lời hơn, cô đúc hơn trong hình tượng và từ ngữ, gía như ... Nhưng tác phẩm đã ra đời, những điều đáng tiếc chẳng có ý nghĩa gì nhiều so với cuộc sống tự thân của nó trong lòng bạn đọc. Tôi, cũng như nhiều người khác, hy vọng cuốn sách này sẽ có mặt trong thư viện của nhiều trường học trên toàn quốc.

                                                                                   

                                                                    Nguyễn Yên Thế

 

1. Nhà xuất bản Hội nhà văn, 2003

2. Hội người Thái cứu quốc

3. Như "Hoa đào đỏ" của Huy Bảo, "Người tù áo sạch" của Nguyễn Anh Tuấn,vv